Sochaczewski Aleksander (Lejb Sonder)

Sochaczewski Aleksander (Lejb Sonder)

(1843 Iłów k. Łowicza – 1923 Biedermansdorf, Austria) – malarz; zięć B. Loewensteina; szwagier N. Loewensteina. Ojciec S. był szamesem w iłowskiej bóżnicy. S. od 1860 uczył się w Szkole Rabinów w Warszawie. Zdobył zaufanie i przyjaźń H. Toeplitza; bywał u niego na spotkaniach kółka samokształceniowego młodzieży żydowskiej. Wkrótce całą swą uwagę skoncentrował na studiach w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych u Józefa Simmlera, któremu polecił go Toeplitz. Po roku jego prace – jako jednego z czterech najzdolniejszych studentów – były już wystawiane w Pałacu Kazimierzowskim w Warszawie. W okresie poprzedzającym wybuch powstania styczniowego S. bardzo zaangażował się w działalność patriotyczną; w 1862 został aresztowany (policja znalazła u niego m.in. rysunki wykonane podczas egzekucji Ludwika Rylla i Jana Rzońcy – członków organizacji miejskiej, straconych w sierpniu 1862 na stokach Cytadeli). W czasie zatrzymania stawiał opór (postrzelił żandarma). W 1863 został skazany na karę śmierci, zamienioną na 22 lata katorgi w kopalniach wschodniej Syberii. O zmianie wyroku dwudziestoletni wówczas S. dowiedział się, stojąc pod szubienicą i czekając na jego wykonanie. W 1884 powrócił z zesłania; rodzice już nie żyli; on zaś miał zakaz mieszkania w Królestwie Polskim. Zatrzymał się więc we Lwowie, u swego dawnego kolegi ze Szkoły Rabinów, Bernarda Goldman(n)a. W 1884 ożenił się z Różą, szwagierką Goldmana, córką rabina lwowskiego, B. Loewensteina. Po ślubie młodzi małżonkowie wyjechali do Monachium, gdzie S. zaprzyjaźnił się z Józefem Buchbinderem i S. Hirszenbergiem. Po trzech miesiącach żona opuściła artystę. On zaś poświęcił się tworzeniu malarskiej panoramy życia katorżników (pierwsza wystawa Londyn, 1895). W 1886-1894 mieszkał w Brukseli. Powstały wówczas dwa nowe cykle kolekcji „syberyjskiej” – wystawiane w Brukseli (1897), potem w Krakowie Budapeszcie i Wiedniu (1901). S. ożeniwszy się powtórnie, w 1901 zamieszkał w Wiedniu na stałe; jednak zła sytuacja materialna rodziny stała się przyczyną rozpadu także drugiego jego małżeństwa. Po latach artysta zmarł w samotności. Cykl swoich 124 płócien „syberyjskich” wystawił we Lwowie podczas obchodów 50. rocznicy wybuchu powstania (1913). Jest on przede wszystkim galerią portretów towarzyszy niedoli; ukazuje też drogę na Wschód, codzienne życie zesłańców, stosowane wobec nich kary, rozpacz, samotność i śmierć. Dzieło swego życia S. ofiarował miastu Lwów, które wyznaczyło mu dożywotnią rentę (z powodu inflacji, szybko przestała ona mieć realną wartość). Po II wojnie światowej jego prace zostały przekazane Polsce. Obecnie, jako depozyt Muzeum Historycznego m. Warszawy, są eksponowane w X Pawilonie Cytadeli. Najważniejszym dziełem cyklu jest olbrzymie płótno Pożegnanie Europy. S. jest też autorem zbeletryzowanych wspomnień In Sibirien. Novellen von einen politischen Verbannten (1906).