Toeplitz Henryk

Toeplitz Henryk

(1822 Warszawa – 1891 tamże) – kupiec warszawski, przemysłowiec, właściciel dóbr ziemskich oraz domu handlowego „Franciszka Toeplitz i Sukc.”, sędzia handlowy, pierwszy wielki eksporter cukru z Królestwa Polskiego na rynek rosyjski, założyciel Banku Handlowego w Warszawie, Warszawskiego Towarzystwa Fabryk Cukru, dyrektor kolei południowo-zachodniej, mecenas sztuki; syn Teodora T.; stryjeczny brat Stefanii T. (1826-1893), żony Józefa Bergsona. Pochodził z zamożnej rodziny kupieckiej. Jego ojciec, uzyskawszy od cara rzadki dla Żydów przywilej nabywania dóbr na własność, posłał go na studia do Instytutu Agronomicznego w Marymoncie. T. należał do elity warszawskiej środowiska burżuazyjnego. W jego kantorze bankowym odbywał praktykę J.B. Bloch. W listopadzie 1855 został wybrany przez Zgromadzenie Kupców – jako jeden z nielicznych przedstawicieli Żydów – do komitetu, mającego opracować nową ustawę dotyczącą organizacji giełdy warszawskiej. Był także jednym z czterech Żydów, przyjętych w 1860 do Towarzystwa Rolniczego. W 2. poł. lat 50. XIX w. T. polemizował publicznie z J.I. Kraszewskim, w związku z jego antyżydowskimi publikacjami; był też sygnatariuszem listu (wraz z innymi 23 osobami; styczeń 1859) do Antoniego Lesznowskiego, redaktora „Gazety Warszawskiej”, w związku z prowadzoną przez niego kampanią antyżydowską na łamach tego pisma. T. prowadził salon, w którym spotykali się przedstawiciele żydowskiej inteligencji. Skupiał wokół siebie młodzież żydowska z kręgów inteligenckich i burżuazji; pod koniec lat 50. stworzył w swoim domu przy ul. Daniłowiczowskiej kółko samokształceniowe, do którego należało ponad 50 studentów i uczniów starszych klas gimnazjalnych (m.in.: A.J. Cohn, B. Goldman, Stanisław Kramsztyk, A. Kraushar, S. Rotwand, H. Wohl; patronował mu kaznodzieja, M. Jastrow). Na spotkaniach omawiano lektury, sytuację w kraju, potrzeby reform, dyskutowano nad tożsamością narodową Żydów, ich przeszłością, przyszłością oraz losami kraju. Poglądy uczestników tych zebrań początkowo były zbliżone do programu millenerów i dopiero później uległy znacznej radykalizacji. Owa działalność T. wpłynęła na polityczne uaktywnienie części żydowskiej młodzieży, a także na późniejsze jej postawy i zachowania (to z niej wywodziła się znaczna grupa asymilatorów warszawskich). W 1861 T. został aresztowany pod zarzutem prowadzenia propagandy w zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego, mającej na celu zbliżenie Żydów i chrześcijan. Jednak nie udowodniono mu winy i w październiku tegoż roku – uwolniono. T. wszedł w skład Rady Miejskiej w Warszawie, powołanej 27 V 1862. Był mecenasem sztuki, założył Towarzystwo Wsparcia Podupadłych Artystów; należał do grona współzałożycieli Towarzystwa Muzycznego (1870). Przyjaźnił się ze Stanisławem Moniuszką, a gdy ten zmarł – opiekował się jego rodziną. Przetłumaczył z języka niemieckiego na polski Natana Mędrca G.E. Lessinga. Córka T., Franciszka Fanny (ur. 1849), przyjęła chrzest w 1870, poślubiając doktora filozofii, Henryka Goldberga (1844-1915).