Bloch Jan (Iwan) Bogumił (Gotlib)

Bloch Jan (Iwan) Bogumił (Gotlib)

(1836 Radom – 1902 Warszawa) – finansista, działacz gospodarczy i społeczny, ekonomista. Jego dziadek, Fajwel, handlował tałesami; ojciec Selim (Szulim; Szlomo) był właścicielem niewielkiej fabryki wyrobów wełnianych w Radomiu. Jan uczył się w szkole wojewódzkiej, a prywatnie w domu – zasad religii mojżeszowej. Był absolwentem warsz. Szkoły Realnej Jana Nepomucena Leszczyńskiego. W 1850 przyjął wyznanie ewangelicko-reformowane; a w 1856 przeszedł na katolicyzm. Karierę finansisty zaczynał w warszawskim domu bankowym Henryka Toeplitza. Lata 1856-1864 spędził w Petersburgu. Tam na budowie kolei warszawsko-petersburskiej dorobił się podstaw przyszłej fortuny. Po powrocie do Warszawy, przez pewien czas, był zaufanym L. Kronenberga, z którym był spowinowacony (w 1862 poślubił jego bratanicę, Emilię Kronenbergównę). Jednak ich drogi rozeszły się szybko, a współpraca przerodziła się w konflikt, będący przez lata przedmiotem ogólnego zainteresowania. Konflikt ten przede wszystkim dotyczył budowy kolei; z „zapasów” tych zwycięsko wyszedł B., zyskując miano „króla kolei”. Konfrontacja dotyczyła także innych przedsięwzięć gospodarczych i finansowych. B. był też właścicielem domu bankowego, współtwórcą Banku Handlowego oraz właścicielem dóbr Łęczna; działał w przemyśle cukrowniczym i drzewnym. Piastował wiele ważnych stanowisk w życiu gosp., m.in. radcy Banku Polskiego (1865-1867); starszego Zgromadzenia Kupców (1882); prezesa Komitetu Giełdowego (1882-1885). Był rzeczywistym radcą stanu, a w 1883 otrzymał szlachectwo dziedziczne Królestwa Polskiego. Będąc niekwestionowanym potentatem gospodarczym przejawiał zainteresowania naukowe. Stworzył specjalne biuro statystyczne (pracował w nim m.in. I.L. Perec), którym sam kierował. W oparciu o zebrane przez nie materiały, przygotował wiele ważnych opracowań, dotyczących kwestii ekonomicznych, w tym np.: Wpływ dróg żelaznych na stan ekonomiczny Rosji (t. 1-5; wyd. w j. ros., 1878); Finanse Rosji (wyd. w j. ros. 1882). Najważniejszym dokonaniem intelektualnym B. było dzieło Przyszła wojna (t. 1-7; wyd. w j. ros. 1898), w którym dowodził, że konflikt zbrojny w ówczesnych warunkach musi przynieść ruinę obu walczącym stronom. Przetłumaczone na kilka języków, zapoczątkowało ono ruch pacyfizmu i legło u podstaw międzynarodowych konwencji haskich. Mimo zmiany religii, B. interesował się sprawami dotyczącymi Żydów. Będąc wielkim filantropem łożył także na żydowskie instytucje charytatywne i edukacyjne w Warszawie i Radomiu, oraz na inne cele (m.in. na petersburski Komitet Obrony Żydów). W 1886 został zredagowany Memoriał Komitetu Giełdowego w Warszawie, który powstał pod presją informacji o mogącym nastąpić ograniczeniu praw Żydów w Królestwie Polskim, podpisany m.in. przez B. i H. Natansona. W dokumencie tym, w niezbyt zręczny sposób, dowodzono wagi wkładu Żydów w rozwój ekonomiczny Królestwa Polskiego, co – po opublikowaniu go w prasie – wywołało wzrost napięcia w stosunkach polsko-żydowskich. B., nie zrażony tym, opracował utrzymane w podobnym duchu dzieło Porównanie materialnego i moralnego położenia guberni zachodnich, wielkorosyjskich i nadwiślańskich (t. 1-5, 1889; wydane w języku rosyjskim; większość nakładu spłonęła w drukarni). Są pewne poszlaki, że do końca życia B. czuł się Żydem, jednak jego dzieci wchodziły w związki małżeńskie z przedstawicielami polskiej arystokracji i nie podtrzymywały już kontaktów ze społecznością żydowską.