rabin

rabin

(od hebr. raw = mistrz, nauczyciel, z sufiksem dzierżawczym „mój” – rabi, l.mn. rabanim; jid. row, l.mn. rabonim) – duchowy przewodnik gminy żydowskiej, cieszący się autorytetem religijnym w dziedzinie znajomości Prawa Mojżeszowego i powszechnym szacunkiem, posiadający formalny certyfikat, potwierdzający jego kwalifikacje i upoważniający go do sprawowania funkcji r. ( smicha; hat(t)arat horaa); zajmujący się służbą duchowo-religijną, sądowniczą a z czasem także administracyjną; powoływany i odwoływany przez członków gminy (w pewnych okresach historycznych jego mianowanie wymagało zgody władz lokalnych). W starożytności i w średniowieczu uczonych i autorytety religijne, posiadające formalną kwalifikację do nauczania, podejmowania decyzji religijno-prawnych i zajmowania się kwestiami interpretacji Prawa żydowskiego określano mianem rabi. W okresie staropolskim w Rzeczpospolitej istniał urząd rabina generalnego, sprawującego władzę religijną, sądowniczą oraz czuwającego nad poborem podatków od Żydów w jednej z dzielnic kraju; a później rabina ziemskiego. Każda gmina miała też r., który był najwyższym jej urzędnikiem, a zarazem duchowym przewodnikiem; podpisywał uchwały kahalne; przeprowadzał wybory, czuwając nad prawidłowością ich przebiegu; przewodniczył sądowi religijnemu żydowskiemu; udzielał ślubów, rozwodów; rzucał klątwy; sprawował nadzór nad nauczaniem w szkołach; pobierał opłaty od ślubów, rozwodów, pogrzebów, w ustalonej przez Sejm Żydowski wysokości; nadawał tutuły chawer i more(j)nu. Do jego obowiązków należało też wygłaszanie dwa razy do roku kazań (w Szabat ha-Gadol i Szabat Chazon). Jego kwalifikacje do sprawowania urzędu potwierdzały inne uznane autorytety, składając podpisy na odpowiednim dokumencie. Później wprowadzono egzaminy kwalifikacyjne; kandydaci odbywali je w jesziwach, gdzie studiowali bądź u uczonych, cieszących się powszechnym poważaniem. W okresie porozbiorowym, wraz z rozwojem wpływów oświeceniowych ( haskala), kandydatów na r. formalnie zobowiązano do składania oficjalnych egzaminów i uzyskiwania certyfikatów. Wpływy haskali spowodowały też zmianę stosunku części społeczeństwa żydowskiego do owych przewodników duchowych; oczekiwano od nich coraz wyższych kwalifikacji. W porozumieniu z władzami cywilnymi kraju, zaczęto zakładać szkoły rabinów, których zadaniem było odpowiednie przygotowanie młodzieży do pełnienia zawodu r. (w Szkole Rabinów w Warszawie egzaminowano nawet tych, którzy pełnili już swe funkcje od lat, nie mając jednak potrzebnego certyfikatu). Absolwenci wspomnianych szkół nie cieszyli się w społeczeństwie żydowskim, zwłaszcza w kręgach zachowawczych, zbyt wielkim szacunkiem, a przede wszystkim zaufaniem; nie chciano ich wybierać na stanowiska r., często nawet pomimo nacisku władz. W Królestwie Polskim w 1830 Rada Administracyjna postanowiła, że w każdym okręgu Dozoru Bóżniczego KRWRiOP ustanowi r. lub jego tymczasowego zastępcę, wchodzącego w skład tegoż dozoru, którego obowiązkiem będzie uczestniczenie w takich obrządkach religijnych, jak: obrzezanie, nadanie dziecku imienia, ślub, pogrzeb. Zobowiązano go też do prowadzenia „ksiąg zapisowych dla aktów stanu cywilnego żydów” oraz stawiania się przed urzędnikiem stanu cywilnego w celu dopełnienia odpowiednich formalności. Wszyscy uchylający się od owych obowiązków mieli podlegać surowej karze pieniężnej lub aresztowi, a w razie recydywy – groziła im utrata prawa do wykonywania zawodu. Od 1868 ostateczna decyzja o wyborze lub zwolnieniu rabina należała do miejscowego gubernatora (w Warszawie – z polecenia Namiestnika Królestwa Polskiego – w 1879 ówczesny nadrabin, J. Gesundheit, został zwolniony z pełnienia swoich obowiązków; odtąd miał je sprawować co miesiąc inny r., kolejno ze wszystkich żydowskich okręgów warszawskich). Od 1885 wszystkich kandydatów na posadę r. obowiązywał egzamin z języka rosyjskiego. Nie wszyscy r. podporządkowywali się tym przepisom; zdarzało się, że prowadzili swą działalność nielegalnie, obok mianowanych r. gminnych (por. rabin pokątny). W 1909 w Warszawie miał miejsce zjazd wszystkich r. z Królestwa Polskiego, jednak powzięte przez nich postanowienia i uchwalone postulaty nie uzyskały żadnej sankcji prawnej. (Zob. też: darszan; purimowy rabin; rabinacki_sad; rabinat)