Sokołów Nachum

Sokołów Nachum

(1859 [1961?] Wyszogród – 1936 Londyn) – pisarz, publicysta, przywódca syjon.; ojciec Floriana S. Pochodził z kupieckiej rodziny z Wyszogrodu, wywodzącej swój ród od Natana Naty ben Szlomo Spiry. W dzieciństwie, wraz z rodzicami, przeniósł się do Płocka. Otrzymał tradycyjne wykształcenie religijne, uzyskując miano il(l)uja. Resztę rozległej wiedzy (w tym znajomość kilku języków) zdobył samodzielnie, wbrew rodzinie, rozwijając zainteresowania kulturą świecką. Z polecenia dziadka, Efraima Icchaka, przełożonego gminy żydowskiej w Wyszogrodzie, pielgrzymował do znanych autorytetów religijnych, a z własnej inicjatywy – także do cadyków w Kocku i Górze Kalwarii. Debiutował w 1873 w wydawanym w Brodach czasopiśmie „Ha-Iwri” (hebr., Żyd); trzy lata później współpracował już z „Ha-Cefirą”, a potem był jej współredaktorem (od 1886) i od 1892 – redaktorem naczelnym. Współpracował też z pismami „Ha-Mag(g)id” i paryskim „Archives Israélites”. Swą pierwszą książkę, Mecuke(j) arec (hebr., Filary ziemi, 1878), poświęcił geografii powszechnej. Był wówczas typowym maskilem. W latach 80. XIX w. osiadł w Warszawie. By utrzymać rodzinę, imał się różnych zajęć, m.in. zabiegał o uzyskanie posady rabina we Lwowie. Pogromy w Rosji oraz wydarzenia w Królestwie Polskim skłoniły go do przemyśleń nt. antysemityzmu; zebrał je i wydał w zbiorze artykułów pt. Sinat olam le-Am Olam (hebr., Wieczna nienawiść do Wiecznego Ludu, Warszawa 1882). Idee związane z tzw. odrodzeniem nar. zaczęły jednak dochodzić do głosu już w wydawanym przez niego rocz. „Ha-As(s)if”. Wciąż jeszcze jednak współpracował z tyg. „Izraelita”, którego był redaktorem w 1896–1902, publikując na jego łamach własne teksty. Pracował również w Komisji Historycznej Biblioteki Judaistycznej w Warszawie. Publikował też prace literackie w językach jidysz i hebrajskim, w tym powieść hist. Cad(d)ik we-nisgaw (hebr., Sprawiedliwy i wyniosły, Warszawa 1882) oraz felietony i opowiadania w „Di Jidisze Bibliotek” (1891) I.L. Pereca. Po lekturze książki Państwo żydowskie nadal z sarkazmem wyrażał się o marzeniu T. Herzla, podobnie jak wcześniej o ideach, zawartych w Autoemancypacji L. Pinskiera. Jednak kiedy w czasie I Światowego Kongresu Syjonistycznego, jako korespondent „Ha-Cefiry”, przeprowadził wywiad z ojcem politycznego syjonizmu, stał się żarliwym zwolennikiem idei budowy państwa żydowskiego w Palestynie. Podczas II Kongresu (1898) został już wybrany do komisji kulturalno-literackiej. Kiedy w 1902 ukazała się w języku niemieckim książka Herzla Altneuland, S. przełożył ją natychmiast na język hebrajski (nadając tytuł Tel Awiw). W 1898–1904 w warsz. mieszkaniu S. odbywały się spotkania dyskusyjne, zw. „poniedziałkami sokołowskimi”, gromadzące również wielu przedstawicieli żydowskiej kultury (uczestniczyli w nich m.in.: Szalom Alejchem, Sz. Asz, I. Bernstein, I. Grünbaum, M.A. Hartglas(s), L. Zamenhof), które przyczyniły się do krystalizacji środowiska syjon. w Warszawie. Od 1899 S. przewodził syjonistom w walce o władzę w Gminie warszawskiej. Jego działania i postawa doprowadziły do ostrego konfliktu ze środowiskiem chasydzkim, które na S. i wydawaną przez niego „Ha-Cefirę” rzuciły klątwę. Straciwszy stanowisko redaktora „Izraelity”, skupił swą uwagę na działalności politycznej i społecznej. Interesował się wydarzeniami w Rosji, dokąd kilkakrotnie wyjeżdżał; informował organizacje żydowskie na Zachodzie o sytuacji Żydów i działaniach cenzury w tym kraju, angażował się w rozmaite przedsięwzięcia, związane z rewolucją 1905 roku w Królestwie Polskim. W 1906 założył w Warszawie dziennik w języku jidysz „Der Telegraf” i wkrótce potem wyjechał do Brukseli. Jego działalność zwróciła nań uwagę władz carskich, które wysłały za nim list gończy. By uniknąć aresztowania, S. wyjechał (1906) do Londynu, skąd wkrótce przeniósł się do Kolonii, obejmując redakcję pisma „Die Welt”. Współpracował też z warszawskim syjonistycznym „Głosem Żydowskim”. Od 1907 był członkiem biura Światowej Organizacji Syjonistycznej (ŚOS). W Berlinie założył jej organ, „Ha-Olam”. W 1908 zaaranżował swe aresztowanie i proces; wyrok, skazujący go na zapłacenie grzywny, zdjął zeń oskarżenia i umożliwił dalszą działalność. S. wyjechał do Stambułu, by wraz z W. Żabotyńskim i W. Jacobsonem, zabiegać o autonomię dla Żydów w Palestynie. W tym też celu założył tygodnik literacki „L’Orient”, zapraszając do współpracy m.in. pisarzy polskich. W 1909, w związku z kryzysem w łonie ŚOS, zrezygnował z pełnionych tam funkcji i powrócił do Warszawy, wznowił wydawanie „Ha-Cefiry”. W 1911, po zwycięstwie opcji, z którą był związany, wszedł do egzekutywy ŚOS, w związku z czym osiadł w Berlinie. Angażował się nadal w sprawy polskie; w 1912 kandydował w wyborach do Dumy w Białymstoku, wpłynął też na poparcie przez Żydów warsz. przedstawiciela PPS-Lewicy Eugeniusza Jagiełły w II turze wyborów, co stało się przyczyną bojkotu ekonomicznego i fali wystąpień antysem. w Królestwie Polskim. Współpracował z „Przeglądem Codziennym”. Prowadził zabiegi dyplomatyczne na rzecz Żydów rosyjskich i akcje propagadowe, mające na celu uzyskanie wsparcia dla idei syjonistycznych w Wlk. Brytanii, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Okres I wojny światowej spędził w Anglii, gdzie zaprzyjaźnił się z Ch. Weizmannem i uczestniczył w zabiegach, uwieńczonych wydaniem deklaracji Balfoura. W ich trakcie sformułował kluczowy cel ruchu syjonistycznego, jakim miała być „żydowska siedziba narodowa” (Jewish National Home) w Palestynie. Potem był wiceprzewodniczącym Komitetu Delegacji Żydowskich przy Konferencji Pokojowej. W 1921 został przewodniczącym Egzekutywy ŚOS, a w 1931 – prezydentem tej organizacji, zaś w 1935 – honor. prezydentem. Równocześnie pełnił wiele innych odpowiedzialnych funkcji w ruchu syjon. (m.in. wsparł ideę powołania instytucji Keren ha-Jesod i był autorem jej nazwy). Będąc przez kilka dziesięcioleci wpływową osobistością ruchu syjonistycznego, stał w nim ponad podziałami politycznymi. Do końca życia nie należał do żadnej partii. Kilkakrotnie odwiedzał Polskę, współpracował z wydawaną tu prasą żydowską. W jego domu używano języka polskiego (listy do żony oraz dziennik pisał po polsku.) Ostatnim publicznym wystąpieniem S. było uczestnictwo w obchodach pierwszej rocznicy śmierci J. Piłsudskiego w Londynie (1936). S. prowadził bardzo ożywioną działalność pisarską i publicystyczną w językach hebrajskim, jidysz, polskim, niemieckim, rosyjskim, angielskim, francuskim, włoskim, hiszpańskim; opublikował 30 książek i ok. 4 500 artykułów; m.in. wydał: obszerne, dwutomowe dzieło History of Zionism, 1600–1918 (1919; skrócona wersja w języku niem. została wyd. w 1921); Baruch Spinoza u-zman(n)o (hebr., Baruch Spinoza i jego czasy, 1929); socjol. studium Ha-Ani ha-kibuci (hebr., Kolektywne Ja, 1930); historię ruchu protosyjonistycznego (przedherzlowskiego) Hibbath Zion (1934); 3-tom. zbiór esejów biograficznych Iszim (hebr., Ludzie [Osobowości], 1935). W 1956 szczątki S. zostały przeniesione do Izraela i pochowane na Górze Herzla w Jerozolimie.