parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

pogrom

pogrom

(hebr. i jid. pogrom) – określenie odnoszące się m.in. do gwałtownych wystąpień jednej grupy ludności przeciw drugiej, przede wszystkim wiążące się z prześladowaniem mniejszości nar. i rel., w których zakres wchodzą: zabójstwa, gwałty, przypadki pobić i zranień, niszczenia dobytku i rabunku (nie muszą one występować wszystkie, by wydarzenie można było uznać za p.). Ze zjawiskiem tym wiążą się także: konflikt między dwoma grupami, stanowiący jego grunt; narastająca atmosfera pogromowa, powiązana z propagandą lub plotką itp. Termin zrobił międzynarodową karierę w 1905, kiedy – jako pojęcie, zaczerpnięte z języka rosyjskiego (po gromu = po gromie, po uderzeniu pioruna) – zaczęło być używane przez prasę angielską do opisu ekscesów tzw. Czarnej Sotni. W języku staropolskim istniało kilka określeń, będących synonimem p., wśród których najczęściej używanym było „tumult” (oznaczające m.in. wrzawę, hałas, niepokój, zamieszanie), czyli wystąpienie ludności, najczęściej miejskiej, przeciw Żydom czy pozostałym innowiercom. Samo zjawisko towarzyszyło historii Żydów w okresie całej diaspory, pojawiając się już w starożytności, kiedy to szczególnej ostrości nabrały wystąpienia antyżydowskie w Aleksandrii. W średniowieczu najstraszniejsze prześladowania o charakterze p. spadły na ludność żydowską w związku z wyprawami krzyżowymi (krucjaty; głównie pierwszą 1096 i drugą 1147) oraz epidemią tzw. czarnej śmierci (1348-1349), po których na ziemie pol. przybyły z Zachodu duże grupy uchodźców żydowskich. Sz. Dubnow używał słowa p. dla określenia wystąpień antyżydowskich właśnie od 1349. „Tumulty” antyżydowskie w Polsce w okresie przedrozbiorowym miały przede wszystkim podłoże religiijne i ekonomiczne. Jednak największych p. Żydów dokonano na Kresach Wsch. w czasie powstania Chmielnickiego (głównie w 1648-1649) oraz podczas hajdamacczyzny (1734-1736) i tzw. rzezi humańskiej (1768). Dla zachodnich badaczy termin p. wiąże się przede wszystkim z wydarzeniami w Rosji. Pierwsza wielka fala p. dotknęła tam społeczność żydowską po udanym zamachu na cara Aleksandra II (13 III 1881), którego głównym wykonawcą był Ignacy Hryniewiecki, Polak, członek organizacji rewolucyjnej Narodnaja Wola. Plotka, że car został zamordowany przez Żydów, uzyskała wówczas „błogosławieństwo” władz rosyjskich. P. objęły wiosną i latem 1881 liczne miejscowości na dawnych kresach płd.-wsch. Rzeczpospolitej. Odpryskiem tej fali p. był m.in. p. w Warszawie w grudniu 1881. Jeszcze w 1884 notowano wystąpienia antyżydowskie w Rosji. Druga fala p. (1903-1906) spadła na Żydów w związku z rozwojem agitacji rewolucyjnej w Rosji i rewolucją 1905. Żydzi, za przyzwoleniem władz, mieli się stać „kozłem ofiarnym” odpowiedzialnym za nieszczęścia gnębiące lud, a potem p. – sposobem na odwrócenie biegu wypadków rewolucyjnych. Najgłośniejszym był p. w Kiszyniowie w okresie świąt wielkanocnych w 1903 (45 ofiar śmiertelnych; setki rannych, ok. 1500 domów i sklepów zniszczonych). W tym samym roku, podczas p. w Homlu, po raz pierwszy znaczącą rolę odegrała samoobrona żydowska, zorganizowana przez Bundsyjonistów-socjalistów. Ze zdwojoną siłą p. wybuchły po rewolucji 1905 (na Ukrainie i w Besarabii było ich przeszło 660; poza strefą osiadłości jedynie 24; nie było ich w Królestwie Polskim i na Litwie). Ta fala pogromowa dotarła na ziemie rdzennie polskie dopiero w 1906, jednak p. w Białymstoku i Siedlcach wyraźnie zostały zorganizowane przez władze carskie (wojsk. i policyjne). Trzecia fala p. w Rosji, związana była z rewolucją i wojną domową (1917-1921). Tylko początkowo brały w nich udział także siły związane z Armią Czerwoną. Później odium akcji pogromowych spadało już wyłącznie na „białych”. Także w tej fazie na Ukrainie, m.in. w 1918/1919, wojska atamana Semena Petlury dokonały licznych p. Żydów (por. Szwarcbard Szalom). W Polsce, po odzyskaniu niepodległości, p. wybuchały w okresie walk o granice (najgłośniejsze: 22 XI 1918 we Lwowie po zakończeniu walk w mieście z siłami ukraińskimi [ok. 150 ofiar śmiertelnych, ok. 7 tys. poszkodowanych, 50 spalonych domów i 500 obrabowanych sklepów]; wiosną 1919 w Wilnie, na tle pomówień o to, że Żydzi strzelali do wkraczających wojsk polskich; 5 IV 1919 lokalne władze wojskowe w Pińsku, po odbiciu miasta z rąk sowieckich, rozstrzelały bez sądu 37 Żydów pod zarzutem antypolskiego spisku; oskarżenie okazało się fałszywe; por.: Morgenthaua Komisja; Samuela Komisja). Narastanie antysemityzmu w 2. połowie lat 30. w Polsce przyniosło ze sobą kolejną falę p. (największe rozmiary miały zajścia w Grodnie w czerwcu 1935, w Przytyku [ pogrom w Przytyku], Mińsku Mazowieckim w czerwcu 1936, Brześciu Litewskim w maju 1937, Częstochowie w czerwcu 1937, Bielsku Białej we wrześniu 1937). Tylko w 1935-1937 miało miejsce ok. 100 większych tzw. zajść antyżydowskich, w których kilkunastu Żydów poniosło śmierć, a ok. 2 tys. odniosło obrażenia. W okresie bezpośrednio poprzedzającym wybuch II wojny światowej napięcia w stosunkach polsko-żydowskich w znacznym stopniu uległy zniwelowaniu, lecz po klęsce w kampanii wrześniowej wyraźnie odżyły. Ówczesne wystąpienia przeciwko Żydom w kilku miastach (m.in. w Warszawie i Krakowie) wielu obserwatorom kojarzyły się niejednokrotnie z p. Na nazwę tę całkowicie zasługiwały zajścia w marcu 1940 w Warszawie. Nie jest całkowicie pewne, czy doszło do nich z inspiracji niemieckich władz okupacyjnych, czy też tylko poparły one samorzutną akcję rodzimych antysemitów (do podobnych wystąpień dochodziło i w innych okupowanych krajach, w tym na Zachodzie). Brak reakcji policji i tylko werbalne potępienia ze strony podziemia, mogły przyczynić się do późniejszego rozwoju szmalcownictwa. Po zajęciu przez Niemców byłych Kresów Wsch. RP, w czerwcu i lipcu 1941 doszło na tych terenach do fali p., w których uczestniczyli zarówno Litwini, Ukraińcy, jak i Polacy. Wśród motywów, jakimi się kierowali, istotną rolę odgrywał motyw zemsty za okres okupacji sowieckiej (por. żydokomuna). Najbardziej krwawy przebieg miały p. we Lwowie (głównie z udziałem Ukraińców i ukraiń. milicji): 30 VI – 3 VII 1943 – ok. 4 tys. zabitych i 25-26 VII 1943 – ok. 2 tys. ofiar. Wśród zajść, dokonanych pol. rękoma, do najtragiczniejszych w skutkach należał pogrom w Jedwabnem. Do p. dochodziło w Polsce także po II wojnie światowej (w sierpniu 1945 na krak. Kazimierzu; podobne wypadki miały miejsce m.in. w: Rzeszowie, Radomiu, Miechowie, Chrzanowie, Rabce; w 1946 najszerszym echem odbił się pogrom kielecki). (Por. też: bojkot antyżydowski; grojse szilergełojf, Dos; sziler-gełt; oraz akcja)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]