parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

pogrom w Jedwabnem

pogrom w Jedwabnem

według aktualnego stanu badań, najokrutniejszy ze znanych opinii publicznej i historykom pogromów antyżydowskich, dokonanych polskimi rękoma. 10 VII 1941, a więc kilka tygodni po zajęciu Białostocczyzny przez wojska niemieckie, i tydzień lub dwa po utworzeniu władz samorządowych, żydowscy mieszkańcy Jedwabnego (w tym uchodźcy z innych miejscowości) zostali – przez swych sąsiadów oraz przybyłych do miasteczka chłopów z okolicznych wsi – poddani wielogodzinnym torturom i udręczeniom, a potem zapędzeni do stodoły i tam spaleni żywcem. Ukrywających się (w tym małe dzieci), po wytropieniu , wrzucano w żarzące się węgle. Tylko pojedynczym osobom udało się wymknąć z obławy. Liczba ofiar – wedle różnych ocen, przy założeniu, że podczas pogromu zginęli niemal wszyscy przebywający w mieście Żydzi – waha się od 900 do 1600 osób. Druga z tych liczb odpowiada w przybliżeniu wielkości populacji ludności żydowskiej Jedwabnego przed wrześniem 1939. Jednak zapewne w ciągu dwóch następnych lat uległa ona zmianie. Częściowa ekshumacja, dokonana w czerwcu 2001, dowiodła istnienia dwóch mogił ofiar mordu, w których spoczywa – wedle ocen biegłych – w jednej 300-400 osób (dorośli mężczyźni, kobiety – w tym także dzieci i osoby w podeszłym wieku); w drugiej 35-40 osób. Jednak zapewne istnieją miejsca indywidualnych pochówków jedwabieńskich Żydów, którzy ponieśli śmierć w wyniku jednostkowych aktów gwałtu i przemocy, a być może również inne mogiły zbiorowe. W genezie tego pogromu dużą rolę przypisywano motywowi odwetu na Żydach, za okres okupacji sowieckiej (por. żydokomuna), a zwłaszcza za denuncjację oddziału partyzantki antysowieckiej w 1940 (po wojnie okazało się, że donosicielami wówczas byli Polacy). Jednak akty czynnej wrogości wobec Żydów w tej części Polski zdarzały się i przed II wojną światową, co przynajmniej częściowo wiązało się z sympatiami części mieszkańców tego regionu dla Narodowej Demokracji. Nie został do końca wyjaśniony udział Niemców w tych wydarzeniach; czy były one całkowicie inicjatywą mieszkańców Jedwabnego; jaki był zakres inspiracji i przyzwolenia na nie władz okupacyjnych; czy i w jakim zakresie ich oddziały brały udział w pogromie. P. w J. nie był jedynym w tej części Białostocczyzny. Co więcej, już wcześniej, bo 25 VI 1941, doszło do zajść antyżydowskich w Jedwabnem, w których również były ofiary śmiertelne. Następnie, w regionie, w przybliżeniu pokrywającym się z dawną Ziemią Wiską, doszło do serii pogromów, coraz bardziej gwałtownych (w tym w Wąsoczu Grajewskim i Radziłowie, gdzie zginęło kilkuset Żydów), a do kulminacji tej fali doszło w Jedwabnem. W dniach 16-17 V 1949, po krótkim śledztwie, prowadzonym przez UB, odbył się w Łomży proces oskarżonych o udział w p. w J. Przed sądem stanęło 21 osób; z tej liczby 11 skazano na 8-15 lat więzienia i 1 na karę śmierci. Pierwszą informację o p. w J. podał w 1966 Sz. Datner w artykule zamieszczonym w „Biuletynie ŻIH”. W 1967 Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Białymstoku prowadziła kolejne dochodzenie w sprawie p. w J. Jednak dopiero w roku 2000 sprawa ta stała się szerzej znana opinii publicznej i zaczęła być dyskutowana, głównie za sprawą książki Jana Tomasza Grossa Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka (słusznie krytykowanej za odejście w wielu miejscach od nauk. standardów, co jednak nie zmienia jej wymowy moralnej dla strony pol.) oraz publikacji prasowych (w 1999 Telewizja Polska wyemitowała film Agnieszki Arnold, poświęcony związanym z pogromem wydarzeniom). Latem 2000 Instytut Pamięci Narodowej wszczął trzecie z kolei śledztwo, dotyczące owego pogromu. Jego wstępne wyniki ogłoszone 10 VII 2002 potwierdziły, że mord był dziełem Polaków. Ich grupę określono na co najmniej 40 osób. Niemcy odgrywali pewną rolę tylko w pierwszej fazie pogromu (zgromadzenie Żydów na rynku i znęcanie się nad nimi). W drugiej fazie wydarzeń (zagnanie do stodoły i spalenie żywcem) Niemcy mogli być co najwyżej obserwatorami. Sprawa p. w J. wywołała ostrą polemikę w prasie polskiej. Jej ocena nie może być jednoznaczna. Widziano w niej przejaw odkłamywania historii i wstęp do uczynienia zbiorowego rachunku sumienia. Ujawniła ona jednak również siłę postaw antysemickich, znajdujących ujście w: atakach na „antypolonizm”; publikacjach (w tym także książkowych) o „kłamstwie Jedwabnego”; oraz we wzroście niechęci do Żydów i – w niektórych środowiskach – poczucia wyimaginowanego zagrożenia żydowskiego. Przedmiotem sporu i dalszych konfliktów pozostaje nadal treść napisu na pomniku, odsłoniętym w 60. rocznicę p. w J., w obecności Prezydenta RP, Aleksandra Kwaśniewskiego, jako że nie zostali w nim wskazani sprawcy zbrodni.

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]