rewolucja 1905 roku

rewolucja 1905 roku

Wojna rosyjsko-japońska wybuchła w okresie, gdy ludność żydowska była poddana wielu opresjom (zwł. pogromy, m.in. w Kiszyniowie w 1903), dodatkowo niosąc ze sobą depresję ekonomiczną, która szczególnie dotknęła gałęzie gospodarki, stanowiące źródło utrzymania wielu Żydów. Żydowski ruch robotniczy był już stosunkowo silny (głównie Bund, w 1905 liczący ok. 33 tys. członków i – w znikomym stopniu – inne partie żydowskie; Organizacja Żydowska PPS – ok. 2200 członków; oraz Żydzi w ogólnym ruchu rob.) i miał większe sukcesy w strajkach ekonomicznych (ze względu na to, że większość Żydów była zatrudniona w małych bądź rzemieśl. przedsiębiorstwach). Warunki konspiracji w dzielnicach żydowskich były lepsze, gdyż ze względów językowych, kulturowych i na powszechną niechęć ludności do władz, trudniej było je infiltrować policji. W związku z tym, ukształtowały się w nich tzw. giełdy – półjawne zgromadzenia uliczne, gdzie omawiano – głównie w języku jidysz – sprawy rewolucyjne. Z dzielnic żydowskich korzystali także polscy konspiratorzy. One też w pierwszym rzędzie były zajmowane przez interweniujące wojsko. W związku z szokiem wywołanym niedawnymi pogromami, były też przygotowane już zalążki, jeśli nie struktury, samoobrony. Władze policyjne rozsiewały pogłoski o żydowskiej inspiracji niepokojów społecznych oraz próbowały prowokować pogromy (m.in. poprzez rozsiewanie pogłosek o mordach rytualnych) bądź same je organizowały (Białystok). Skutecznie przeciwdziałały temu zaangażowane w rewolucję socjalistyczne partie robotnicze (demonstracje przeciw zajściom antyżydowskim 25 IX 1904 i strajk powszechny 18 VIII 1905 przeciw pogromowi w Białymstoku 12 VIII 1905). Okres samej rewolucji przyniósł wielką aktywizację politycznych środowisk żydowskich (w demonstracjach i innych akcjach brali udział także ludzie rel.; czasami nawet prowadzono agitację w bóżnicach). Żydzi, szczególnie członkowie Bundu, często byli inicjatorami podejmowania akcji masowych (np. wieców poza miastami, zwł. na ziemiach wcielonych do Cesarstwa). Podobnie było w przypadku zbrojnego oporu, choć dane o licznych żyd. ofiarach starć (np. walki barykadowe w Łodzi w czerwcu 1905) mogły wynikać też z tego, że antysemicko usposobieni policjanci i żołnierze rosyjscy, ze szczególną zajadłością atakowali Żydów. Jednym z bohaterów Oddziałów Bojowych Bundu był Dawid Krauze, stracony 5 VIII 1905. Spora była też grupa Żydów bojowców w szeregach PPS (ok. 400); szczególną popularność zyskał Boruch Szulman, wykonawca zamachu 14 V 1906 na zastępcę komisarza, kapitana Ignatija Konstantinowa. Ta przodująca rola – głównie Bundu – oczywiście zmalała w połowie 1905, gdy zniwelowało ją masowe włączenie się do rewolucji robotników w Cesarstwie i Królestwie Polskim. W 1906 Bund rozwiązał swoje drużyny bojowe. Równocześnie partia ta inicjowała wysiłki na rzecz budowania jednolitego frontu socjalistów i socjaldemokratów. Uczniowie żydowscy wsparli swych kolegów w walce o polską szkołę w okresie strajku szkolnego. Atmosfera rewolucyjna, jaka panowała zwłaszcza 30 X 1905 w czasie manifestacji z powodu nadania konstytucji, zaowocowała wyraźnym zbliżeniem polsko-żydowskim. Niestety, kampanie wyborcze i elekcje do I i II Dumy Państwowej (1905/1906) przyniosły zaostrzenie stosunków polsko-żydowskich, głównie ze względu na sposób prowadzenia owych kampanii przez Narodową Demokrację. Antysemityzm był też barierą dla żydowskiego ruchu rewolucyjnego na Ukrainie, z powodu obawy przed pogromami. W 1905 doszło też do ważkich przeobrażeń w samym Bundzie; nastąpiło: 1. włączenie do jego programu jidyszyzmu oraz postulatu autonomii kulturalnej; 2. ostateczne odejście partii od bolszewików i związanie się z mieńszewikami. (Por. też alfons-pogrom).