parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1880 Odessa – 1940 Nowy Jork) – działacz syjonistyczny, twórca i przywódca Nowej Organizacji Syjonistycznej, pisarz, poeta, tłumacz i publicysta. Pochodził ze średniozamożnej rodziny żydowskiej. Kształcił się w szkołach rosyjskich. Studiował prawo w Brnie i Rzymie. W 1903, w obliczu niebezpieczeństwa pogromu w Odessie, był jednym z inicjatorów utworzenia samoobrony żydowskiej. Po pogromie w Kiszyniowie jednoznacznie opowiedział się za programem syjonistycznym. Został delegatem na VI Światowy Kongres Syjonistyczny, na którym głosował przeciw ugandyjskiemu planowi osiedlenia Żydów. Był członkiem redakcji syjonistycznego, wydawanego w języku rosyjskim, pisma „Razswiet”; wypowiadał się przeciwko asymilacji Żydów, antysemityzmowi oraz programowi Bundu. Ż. był jednym z twórców tzw. programu helsińskiego, kładącego jednakowy nacisk na popieranie osadnictwa żydowskiego w Palestynie, jak i na działalność edukacyjną, prowadzoną wśród Żydów w diasporze (tzw. syjonizm syntetyczny). W 1909, z ramienia Światowej Organizacji Syjonistycznej (ŚOS), kierował syjonistyczną działalnością wydawniczą oraz polityczną w Konstantynopolu. Przystąpienie Turcji do wojny uznał za zapowiedź nieuchronnego końca imperium otomańskiego i szansę dla ruchu syjonistycznego w Palestynie. Wraz z J. Trumpeldorem, zainicjował utworzenie Legionu Żydowskiego, który uczestniczyłby w wyzwalaniu Palestyny spod władzy tureckiej. W 1917 władze brytyjskie wyraziły zgodę na stworzenie oddziałów żydowskich, ostatecznie scalonych w jeden regiment. Po zakończeniu I wojny światowej, wobec narastającej wrogości ludności arabskiej, Ż. opowiadał się za pozostawieniem Legionu w Palestynie. W 1920 był jednym z organizatorów żydowskiej samoobrony w Jerozolimie. Wszedł w skład władz Keren ha-Jesod, a następnie do Egzekutywy Syjonistycznej. Coraz ostrzej krytykował politykę Wielkiej Brytanii na Bliskim Wschodzie oraz bierność kierownictwa ruchu syjonistycznego. W 1923 wystąpił z Egzekutywy Syjonistycznej i opuścił ŚOS. Żądał powrotu do idei powołania państwa żydowskiego, proponowanej przez T. Herzla, odtworzenia Legionu Żydowskiego, a także podjęcia aktywnych działań na rzecz zmian w polityce Wielkiej Brytanii w Palestynie, a przede wszystkim dopuszczenia masowej imigracji Żydów. W 1925, na zjeździe w Paryżu, zwolennicy Ż. proklamowali utworzenie Światowego Związku Syjonistów-Rewizjonistów (rewizjoniści). Ż. stanął na czele ruchu. Coraz wyraźniej opowiadał się za wyjściem frakcji rewizjonistycznej ze ŚOS. Po dojściu Hitlera do władzy domagał się całkowitego bojkotu gosp. Niemiec i sprzeciwiał się porozumieniu o transferze, zawartemu przez Agencję Żydowską. W 1935, po wprowadzeniu klauzuli dyscypliny i zakazu niezależnych działań politycznych, uchwalonych przez Ogólną Radę Syjonistyczną, została powołana do życia Nowa Organizacja Syjonistyczna; Ż. został jej prezydentem. Ogłosił początek strategii zawierania sojuszy z rządami państw eur. zainteresowanych emigracją Żydów. Twierdził, że cały wysiłek ruchu syjonistycznego powinien zostać skierowany na stworzenie państwa żydowskiego oraz masową emigrację Żydów, a nie na bieżącą politykę poszczególnych krajów diaspory. W 1936 sformułował program ewakuacji 1 mln. 500 tys. Żydów ze wsch. Europy do Palestyny w ciągu 10 lat (w tym 750 tys. Żydów polskich), realizowany w oparciu o międzynarodową pomoc. Projekt ten spotkał się z życzliwym zainteresowaniem rządu polskiego, był zarazem ostro krytykowany przez wielu Żydów jako przyznający w istocie rację antysemitom, twierdzącym, że Żydzi w poszczególnych krajach są elementem obcym. Ż. prowadził rozmowy z władzami polskimi, starając się uzyskać ich przychylność dla organizowanej w Polsce nielegalnej emigracji Żydów do Palestyny. Po wybuchu II wojny światowej żądał stworzenia odrębnych oddziałów żydowskich, walczących z Niemcami u boku państw sprzymierzonych, a także obecności oficjalnej reprezentacji Żydów na przyszłej konferencji pokojowej. W 1940, podczas wyjazdu do Stanów Zjednoczonych, gdzie szukał poparcia dla idei powołania armii żydowskiej, zmarł nagle na serce. Jego szczątki zostały przewiezione do Izraela i pochowane na Wzgórzu Herzla.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.