rosz jesziwa

rosz jesziwa

(hebr., przewodniczący jesziwy; aram. re(j)sz metiwta; jid. rosz-jesziwe lub roszesziwe) – osoba kierująca uczelnią talmudyczną ( jesziwa), a zarazem główny jej autorytet, w nowożytnych nieżydowskich dokumentach często zw. „ rektorem”; w większych jesziwach tytuł ten nosili także inni, cieszący się autorytetem, wykładowcy. Tytułu resz metiwta używali kierujący babilońskimi akademiami talmudycznymi; według tradycji, pierwszym, który miał go przyjąć, był amoraita, Huna, żyjący w III w. Po okresie gaonów, wraz z przesuwaniem się centrów żydowskiego życia naukowego do Europy, upowszechniło się używanie hebrajskiej formy tego tytułu. Przywilej króla Zygmunta II Augusta dla jesziwy lubelskiej stanowił, że jej rektor miał być wybierany spośród rabinów miasta, i korzystać z przywileju starszeństwa nad nimi. W okresie staropolskim r.j. w dni powszednie mieszkał najczęściej razem ze swymi studentami (por. bachur). Z zasady, sporo wagi przywiązywał do pielęgnowania wśród nich przyjaznych stosunków oraz do opieki nad uczniami, cierpiącymi biedę. Zajęcia pod jego kierunkiem odbywały się przed południem. Po zgromadzeniu się uczniów i uczonych r.j. odpowiadał na postawione pytania i prośby o wyjaśnienie trudnych fragmentów Talmudu bądź literatury talmudycznej. Potem odczytywał lekcję, dotyczącą halachy, snując rozważania i opatrując tekst uzupełnieniami. Ostatnią częścią zajęć był chil(l)uk, czyli rozważania dotyczące zawiłych fragmentów Talmudu, najczęściej utrzymane w duchu pilpulu. W istocie nie istniał sformalizowany program studiów i zależał on całkowicie od kierującego jesziwą. Toteż znaczenie i rozgłos danej uczelni wiązały się z renomą jej założyciela oraz kierującego nią w danym czasie uczonego. Podjęte przez władze carskie próby zobowiązania r.j. do układania rocznych programów studiów (1844) czy wymuszenia wprowadzenia do owych uczelni nauki języka rosyjskiego (1851), spełzły na niczym, i właściwie do końca swego trwania na ziemiach polskich jesziwy rządziły się własnymi prawami, stanowionymi przez poszczególne, kierujące nimi osobistości. (Por. też: Waad ha-Jesziwot; jesziwa w Mirze; jesziwa w Słobodce; jesziwa w Telcu; jesziwa w Wołożynie; Jesziwa Mędrców Lublina; Metiwta)