abrewiacje i akronimy

abrewiacje i akronimy

(od łac. abbreviatio = skrót i grec. ákros = skrajny + ónyma = imię; hebr. rosze(j) tewotn; jid. roszetejwesn) skróty używane do zapisu pojedynczych słów albo grupy wyrazów. Akronimy pojawiły się w inskrypcjach semickich już w VI w. p.n.e.; w aram. dokumentach – w V w. p.n.e. Obfitują w nie pisma masoreckie ( masora i masoreci), midrasze oraz Miszna i Talmud, zwł. po epoce tan(n)aitów. Unikano ich stosowania w oficjalnych rękopisach biblijnych, jak również w wydaniach drukowanych. Uważa się, że Septuaginta powstała na podstawie tekstu Biblii Hebrajskiej, zapisanego przy użyciu owych skrótów. Najczęściej stosowane skróty dotyczły Imienia Bożego (było ich ponad 80; Imiona Boga). W średniowieczu upowszechniło się skracanie imion najwybitniejszych i najczęściej cytowanych uczonych, np.: RASZI = Rabi Szlomo Icchaki; RAMBAM = Rabi Mosze ben Majmon. Metodę tę stosowano także i później, pisząc np.: BESZT = Baal Szem Tow, RIM = Rabi Icchak Meir ( Alter). W średniowieczu pojawił się zwyczaj używania skrótów, złożonych z pierwszych liter słów, używanych jako opisowe odpowiedniki hebr. określeń śmierci bądź męczeństwa. W epoce nowożyt. akronimy upowszechniły się tak bardzo, że w sid(d)urze J. Emdena naliczono ich ok. 1700. W XIX-XX w. także nazwy ruchów i organizacji często zastępowano akronimami, które stawały się niezależnymi nazwami; np. CHABAD = Chochma Bina wa- Daat; TOZ = Towarzystwo Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej w Polsce; ORT = Obszczestwo Rasprostranienija Truda Sredi Jewrejew. Ważne znaczenie miały również akronimy poszczególnych tekstów biblijnych i dzieł rabinicznych; np. Biblię Hebrajską określano mianem TANACH = Tora, Newiim, Ktuwim, a Misznę (i potem cały Talmud) – SZAS = Szisza Sedarim. Tytuły dzieł rab. bądź ich skróty stawały się też niejednokrotnie specyficznym rodzajem abrewiacji, zastępujących imiona ich twórców, np. Szneura Zalmana ben Barucha z Ladów zwano „Tanją”, Szlomo Rabinowicza ha-Kohena z Radomska – „Tiferet Szlomo”, a Judę Ariego Lejba Altera – „Sfat Emet”. A. i a. miały też duże znaczenie w literaturze kabalistycznej, gdzie stosowanie kombinacji liter uważano za „mowę znaków” (hebr. ceruf otij(j)ot), oraz w notarikonie, w zabiegach magicznych czy przy sporządzaniu amuletów. Pierwszą pracą poświęconą a. i a. była rozprawa masorecka Elijahu Lewity. Wkrótce po niej powstał chrześcijański przewodnik po hebrajskich a. i a. Johannesa Buxtorfa Starszego De Abbreviaturis Hebraicis (1613).