parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Imiona Boga

Imiona Boga

zarówno imiona własne, imiona pospolite i przydomki (hebr. kin(n)ujim), pochodzące od atrybutów Stwórcy bądź wyrażające jego transcendencję, zapisane w BH, jak i powstające później, mogą być dostępne ogółowi wiernych (tzw. jawne) lub wyłącznie osobom wybranym (arcykapłan, uczeni w Piśmie, ludzie szczególnie pobożni itp.) bądź być przedmiotem nauk ezoterycznych, czasem także – bywają przekazywane poprzez obrzędy inicjacyjne. O ich znaczeniu decyduje ściśle przestrzegany monoteizm oraz – szczególnie istotna w kabale – „koncepcja Imienia Boga, jako maksymalnej koncentracji boskiej siły (mocy)”. Może istnieć ich nieskończona liczba. Sama Tora została przekazana Mojżeszowi jednocześnie jako zapis historii i prawa religijne, czyli możliwa jest do odczytywania „wprost”, a równocześnie jako ciąg (w pełni znany tylko Stwórcy) ezoterycznych, utajnionych Imion Boga, choć przynajmniej częściowo możliwych do odczytania poprzez zastosowanie odpowiedniej kombinacji liter (notarikon; gematria). Z tego wywodzono konieczność absolutnie dokładnego kopiowania Tory, jak i nadanie jej znaczenia narzędzia przy stwarzaniu świata. Najważniejsze miejsce wśród I.B. zajmuje Tetragram (czyli JHWH). Odrębną pozycję mają pozostałe z nich, zanotowane w Biblii (Adonaj; El; El Brit; El Eljon; El Olam; El Szad(d)aj; Elohim; Szaddaj). I.B. powstawały także w czasie tworzenia Talmudu i w okresie posttalmudycznym. Zakaz wymawiania I.B.Talmudzie dotyczył praktycznie tylko Tetragramu. Imię to mogło być wymawiane wyłącznie raz do roku przez arcykapłana, w miejscu Świętym Świętych, w czasie święta Jom Kipur, oraz przez kapłanówŚwiątyni Jerozolimskiej, podczas recytacji Błogosławieństwa kapłańskiego. Zakazem objęte zostało używanie niektórych I.B. w dokumentach pisanych i w tekstach świeckich. Dotyczyło to następujących pojęć: El, El Eljon, El Szaddaj (Szaddaj), Elohim, Adonaj, C(e)waot i – oczywiście – Tetragramu. Wśród Żydów ortodoksyjnych przyjęło się używanie pewnych wariantów tych imion (np. Elokim zamiast Elohim; Ha-Szem [hebr., Imię] bądź – zastępujące Tetragram – Adoszem zamiast Adonaj). W XVII–XIX w. uważano (Sabataj ben Meir ha-Kohen; Eger Akiwa ben Mosze), że zakaz ten nie dotyczy I.B. w ich pełnym brzmieniu, zapisywanych w krajowym języku żydowskim (np. w jidysz), przeciwko czemu wystąpił Jechiel Michael ha-Lewi Epsztajn w swym komentarzu do Szulchan Aruch. W literaturze rabinicznej pojawiło się wiele I.B. – często w ciekawy sposób ukazujących transcendencję Stwórcy np.: Ha-G(e)wura (hebr., Moc [Siła, Potęga] Boża; tu – Wszechmocny); Ha-Makom (hebr., Miejsce; tu właśc. Wszechobecny); Ha-Rachaman (hebr., Wszechlitościwy; wprowadzona w Misznie forma, od słowa Rachum = Litościwy, używanego w BH); ale także Szalom (hebr., Pokój), Ani (hebr., Ja) czy Szechina. W Talmudzie, oprócz czteroliterowego I.B. (Tetragram), pojawia się także wzmianka o dwunasto — i czterdziestodwuliterowym Imieniu; I.B. miały być powierzane tylko nielicznym. Raszi twierdził, że znajomość ich została bezpowrotnie utracona. Jednak nadal były one przedmiotem spekulacji kabalistycznej. Ich efektem były wspominane w kabale: czterdziestopięcioliterowe Imię (zw. mah – ekwiwalent literowy liczby 45 [ mem = 40 + he = 5]), wywiedzione z Księgi Przysłów (30,4) oraz siedemdziesięciodwuliterowe, wywiedzione z imion Dwunastu Plemion Izraelskich, imion patriarchów i poszczególnych liter słów Sziwte(j) Israel (hebr., Plemiona Izraela). Wiele I.B. było – w mniejszym lub większym stopniu – rodzajem metonimicznych określeń Boga – np.: Melech ha-M(e)lachim (hebr., Król Królów, tj. Bóg); Jocer ha-Kol (hebr., Stwórca Wszystkiego); Ribono szel Olam (hebr., Pan [Władca] Świata); Szomer Israel (hebr., Strażnik [Stróż] Izraela); Cur Icchak (hebr., Skała [Opoka] Izaaka); Magen Awraham (hebr., Tarcza Abrahama). Mistycy żydowscy uważali jednak, że poza Bogiem, przejawiającym się w stworzeniu (i Stworzycielem zarazem), z natury rzeczy bardzo silnie obecnym w tekście biblijnym, trzeba dostrzec również Boga ukrytego (także w sensie teozoficznym), zupełnie niedostępnego ludzkiemu poznaniu; Izaak Ślepy zdefiniował Go, jako „To, co niepochwytne”. Niejednokrotnie więc I.B. stawały się bezosobowe i z tego powodu Gershom Scholem (1897–1982; zajmujący się mistycyzmem historyk religii i filozof) tłumaczył pojęcie E(j)n Sof jako „Nieskończone”, a nie „Nieskończony”. (Por. też: Ha-Kadosz Baruch-Hu; Sefer ha-Bahir; s(e)gul(l)a)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]