Centralny Komitet Żydów w Polsce (CKŻP)

Centralny Komitet Żydów w Polsce (CKŻP)

świecka organizacja, istniejąca w Polsce od listopada 1944 do 1950, która miała stanowić polityczną reprezentację Żydów wobec władz polskich i organizacji żydowskich za granicą, oraz objąć opieką ocalałych Żydów. CKŻP miał siedzibę w Lublinie, a od lutego 1945 – w Warszawie; swoją działalnością obejmował cały kraj. Został utworzony (początkowo jako Tymczasowy Centralny Komitet Żydów Polskich) przez PKWN, na wniosek Referatu do Spraw Pomocy Ludności Żydowskiej. W lutym 1945 CKŻP zreorganizowano, a w jego skład weszli przedstawiciele PPR, Bundu, PS-P, PS-L, Ichudu, ŻOB-u, He-Chaluc, Ha-Szomer ha-Cair i Związku Partyzantów Żydów. Liczba przedstawicieli poszczególnych partii i organizacji, zarówno w prezydium stojącym na czele CKŻP, jak i w poszczególnych komitetach, oparta była na ustalonym z góry tzw. kluczu partyjnym. Najliczniej reprezentowane były PPR, Ichud i Bund. Pierwszym przewodniczącym CKŻP wybrano E. Sommersteina (z Ichudu). Kolejno funkcję te sprawowali: A. Berman (oficjalnie od lutego 1947) i G. Smolar (od kwietnia 1949). Struktura organizacyjna CKŻP w zasadzie odpowiadała podziałowi administracyjnemu Polski. W pierwszym okresie komitety żydowskie powstawały w sposób autonomiczny lub też były zakładane w miejscach, gdzie istniała potrzeba zorganizowania życia żydowskiego. CKŻP podlegały komitety wojewódzkie i okręgowe, tym zaś komitety powiatowe i lokalne. W czerwcu 1946 działało 9 komitetów wojewódzkich (Białystok, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Przemyśl, Szczecin, Warszawa, Wrocław) oraz 7 okręgowych (Bydgoszcz, Częstochowa, Gdańsk, Olsztyn, Poznań, Tarnów, Włocławek). Najbardziej rozbudowane były struktury komitetów żydowskich na Dolnym Śląsku (por. osadnictwo Żydów na Dolnym Śląsku po II wojnie światowej). CKŻP postawił sobie za cel niesienie pomocy materialnej, aprowizacyjnej i mieszkaniowej ocalałym Żydom, oraz stworzenie ośrodków dla bezdomnych sierot żydowskich. Miał też pomagać w znajdowaniu zatrudnienia oraz w budowie sieci szkół zawodowych dla młodzieży. Podjęto próbę zorganizowania opieki medycznej, rozpoczęto przygotowania do przybycia żydowskich repatriantów ze Związku Radzieckiego (repatriacja Żydów polskich ze Związku Radzieckiego), oraz przeprowadzenia rejestracji ocalałych, a także udzielania pomocy w nawiązywaniu kontaktu z rodzinami za granicą. Pod szyldem CKŻP komitety żydowskie otwierały kuchnie ludowe; powracającym z obozów rozdzielały leki, odzież, żywność; półsierotom i polskim opiekunom żydowskich dzieci udzielały zapomóg; starały się o umieszczenie chorych w szpitalach, sanatoriach; prowadziły ewidencję ludności. Podlegały im też domy dziecka, półinternaty, szkoły, domy noclegowe, bursy, domy dla repatriantów, świetlice, sieć żydowskich szkół podstawowych i średnich. Wydawano prasę – „Dos Naje Łebn”, pismo zdominowane w znacznej mierze przez Frakcję PPR przy CKŻP, oraz młodzieżowy miesięcznik „Nasz Głos” (styczeń 1949 – sierpień 1969), będący dodatkiem do pisma „Ojfgang” (jid., Początek), a od 1956 – do tygodnika „Fołks Sztyme”). CKŻP sprawował też opiekę nad organizacjami żydowskimi: TOZ-em, ORT-em, Żydowskim Towarzystwem Kultury i Sztuki, Centralną Żydowską Komisją Historyczną, klubami sportowymi, Centralą Spółdzielni Wytwórczych „Solidarność”, Bankiem dla Produktywizacji Żydów, żydowskimi związkami twórczymi. Specjalna komisja zaczęła zbierać dokumentację dotyczącą Holokaustu. Informowano międzynarodową opinię o sytuacji społeczności żydowskiej w Polsce. Budżet CKŻP miał być pokrywany z dotacji państwa, samorządu, instytucji społecznych w kraju i za granicą, oraz składek członkowskich. W rzeczywistości największą rolę odgrywała pomoc Jointu. CKŻP dążył do przejęcia kontroli nad wszystkimi instytucjami żydowskimi. 1 VI 1948 ŻKW oraz CKŻP połączyły się. CKŻP był terenem walki politycznej, której płaszczyzną była przede wszystkim sprawa emigracji Żydów (zwł. dzieci) z Polski oraz modelu wychowawczego, lansowanego w instytucjach dziecięcych. Członkowie PPR od poł. 1948 zajmowali stopniowo kluczowe stanowiska w komitetach żydowskich. Na pocz. 1949 w Warszawie odbył się Zjazd Komitetów Żydowskich i Organizacji Społecznych, w wyniku którego do CKŻP oraz komitetów żydowskich włączeni zostali przedstawiciele wszystkich żydowskich organizacji społecznych, gospodarczych, kulturalnych oraz związków i towarzystw. W tym też roku przeprowadzono reorganizację komitetów żydowskich; instytucje żydowskie podległe CKŻP zaczęto upaństwawiać, część zakładów zlikwidowano, inne przeszły na utrzymanie państwa. W kwietniu 1949 usunięto Bermana ze stanowiska przew. CKŻP. W październiku 1950 CKŻP połączył się z Żydowskim Towarzystwem Kultury i Sztuki, tworząc Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów.