Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce (TSKŻ)

Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce (TSKŻ)

stowarzyszenie kulturalne, formalnie powstałe 29 X 1950, ze zjednoczenia CKŻP i Żydowskiego Towarzystwa Kultury i Sztuki (faktycznie był to proces trwający od marca do października 1950); finansowane początkowo przez Komitet do Spraw Kultury przy Radzie Ministrów. Jego powołanie było w istocie likwidacją CKŻP jako instytucji reprezentującej ludność żydowską, w ramach ogólnej stalinizacji kraju, co przyczyniło się do emigracji w 1949-1950 ok. 30 tys. Żydów z Polski. Zdominowane przez komunistów TSKŻ miało początkowo duże trudności w rozwinięciu szerszej działalności społeczno-kulturalnej – do 1954 miało jedynie ok. 12 tys. członków. Odziedziczyło po CKŻP sieć klubów oraz wydawnictwo Jidysz-Buch i czasopisma – „Fołks-Sztyme”; „Jidisze Szriftn”. Po 1956, m.in. dzięki repatriantom ze Związku Radzieckiego ( repatriacja Żydów polskich ze Związku Radzieckiego), nastąpiło ożywienie jego działalności; w tym wśród młodzieży oraz osób nie będących formalnie jego członkami (w 1965 imprezy kulturalnej w klubach zgromadziły ok. 150 tys. uczestników). W 1967-1968 TSKŻ bezskutecznie podejmowało próby powstrzymania krzepnącego kursu „antysyjonistycznego” władz PRL, poprzez manifestowanie lojalności wobec systemu. Marzec '68 i związana z nim emigracja Żydów z Polski oraz likwidacja niektórych żydowskich instytucji (m.in. wydawnictwa Jidysz-Buch) przyniosły załamanie działalności TSKŻ. Od 1970 poczęto odbudowywać jego struktury (dopiero w marcu 1985 reaktywowano jego warszawski oddział), notując od 1973 powolny napływ członków. Wszakże imprezy w jego klubach, ze względu na podeszły wiek większości uczestników i stosunkowo niewielką liczbę inteligencji, otaczać miała aura pasywności, były one uzależnione jedynie od aktywności poszczególnych jednostek. Do 1989 TSKŻ pełniło rolę jednego z „dowodów” braku antysem. intencji władz PRL-u. W 1994 TSKŻ liczyło nieco ponad 3 tys. członków, zrzeszonych w 14 oddziałach.