Mizrachi
Mizrachi
(nazwa utworzona od hebrajskich słów
merkaz ruchani = centrum duchowe; ale też – wschodni); w Polsce również
Histadrut „Mizrachi” (hebrajski, Związek Mizrachi, Związek Wschodni);
Organizacja Syjonistów-Ortodoksów „Mizrachi” – religijny ruch syjonistyczny, którego cele wyrażało, sformułowane przez
Bar Ilana, motto:
Erec Israel le-am Israel al-pi
Torat Israel (hebrajski, Ziemia Izraela dla ludu Izraela, zgodnie z Torą [Prawem] Izraela). Ewolucja ideologiczna, prowadząca do powstania
M., datuje się od początku XX wieku. W 1901, na
Światowym Kongresie Syjonistycznym, powstała frakcja syjonistów-ortodoksów Ha-Merkaz ha-Ruchani (hebrajski, Centrum Duchowe), zaś w 1902 pojawiła się taka frakcja religijna wewnątrz
Światowej Organizacji Syjonistycznej (ŚOS). W maju 1902 zwołano konferencję założycielską w Wilnie, która podjęła decyzję o powstaniu nowej organizacji; tam też utworzono pierwszy jej oddział na ziemiach polskich. W sierpniu 1904, w Bratysławie, zebrał się I Światowy Kongres
M., na którym powołano do życia Światową Organizację
M. Na konferencji w Warszawie, w maju 1919, działacze reprezentujący nurt konserwatywny i religijny podkreślili swoją odrębność na tle polskiego ruchu syjonistycznego. Po I wojnie światowej
M. uznawała, że polityczne rozwiązanie kwestii żydowskiej jest możliwe jedynie przez urzeczywistnienie żydowskiej autonomii kulturowo-narodowej, stanowiącej drogę do kulturalno-narodowego rozwoju Żydów w
diasporze (w zgodzie z zasadami religii i tradycji żydowskiej), opartej na języku hebrajskim, przy uwzględnieniu nauki języka polskiego, historii Polski i kultury świeckiej.
M. napotykała na duże trudności organizacyjne wśród żydowskich sfer ortodoksyjnych, szczególnie ostro zwalczana była przez
Agudę; współpracowała z
ogólnymi syjonistami, zwłaszcza z frakcją
Et-Liwnot, opowiadającą się za porozumieniem z rządem polskim. Ruch
M. dzielił się na trzy odrębne i autonomiczne organizacje: w byłym Królestwie Kongresowym i województwach wschodnich – z siedzibą w Warszawie; w Małopolsce Zachodniej i na Śląsku – z siedzibą w Krakowie i w Małopolsce Wschodniej – z siedzibą we Lwowie. Wcześniej utworzony ośrodek w Wilnie, podporządkował się Warszawie. Na czele każdej organizacji dzielnicowej stały: Zjazd Krajowy, złożony z delegatów wybranych przez komitety lokalne i zwoływany co dwa lata; Rada Centralna, licząca 50 osób; oraz Komitet Wykonawczy, złożony z 10 osób. W latach 30. XX wieku.
M. miała w Polsce przeszło 350 oddziałów, z 22 tysiecy członków, i choć w 2. połowie lat 30. jej wpływy zaczęły słabnąć, to nadal zachowała je w sferach ortodoksyjnych drobnego i średniego mieszczaństwa. Wpływy partii były najsilniejsze we wschodnich województwach.
M. współpracowała ze zwolennikami umiarkowanej taktyki politycznej w Polsce, tj. z frakcją Et Liwnot i z
rewizjonistami. Rozwijała działalność oświatową i kulturalną; powołała własną organizację szkolną (
Jawne). Utworzyła też (1917) organizacje młodzieżowe: Ceirej Mizrachi (hebrajski, Młodzież Mizrachi), zwany też Mizrachi ha-Cair, która stawiała sobie za cel samokształcenie; oraz He-Chaluc ha-Mizrachi (hebrajski, Pionier Mizrachi), od 1926 noszącą nazwę Ha-Poel ha-Mizrachi (hebrajski, Robotnik [Pracownik] Mizrachi), która miała przygotowywać młodzież do emigracji i do pionierskiego osadnictwa w Palestynie. Z partią
M. była blisko związana organizacja robotnicza Dat wa-Awoda (hebrajski, Religia i Praca). W 1937 zostało założone Zjednoczenie Rabinów Mizrachistycznych. Czołowymi działaczami
M. w dwudziestoleciu międzywojennym byli miedzy innymi: rabini I.
Nissenbaum, I.
Rubinstein oraz J.H.
Farbstein. Po II wojnie światowej
M. reaktywowała się; była jedyną żydowską partią religijną, której państwowe władze zezwoliły na legalną działalność. Jej główną bazę stanowiły Żydowskie Komitety Wojewódzkie.
M. początkowo nie przystąpiła do CKŻP, jej przedstawiciele weszli do niego dopiero w sierpniu 1948.
M. nie odznaczała się dużymi wpływami; tworzyli ją głównie członkowie aparatu administracyjnego zatrudnieni w kongregacjach, część liberalnych rabinów, z Dawidem
Kahane na czele, oraz religijni rzemieślnicy i robotnicy. Partia rozwijała akcję charytatywną, dzięki pomocy bratnich organizacji z zagranicy; prowadziła domy dziecka, domy starców, bursy młodzieżowe, szkoły religijne i punkty produktywizacyjne. W 1947 liczyła 500 członków. Nie odbudowała już organizacji młodzieżowych. Decyzją MAP miała zostać zlikwidowana do dnia 1 XII 1949. (Zob. też m.in.:
Be(j)t Szmuel;
Bne(j) Akiwa;
„Ha-Micpe”;
Kowalski Juda Lejb;
Landau Szmuel Chaim;
Mohylewer Samuel;
Reines Icchak Jaakow;
Seminarium Rabiniczne „Tachkemoni”;
syjonizm na ziemiach polskich;
Tora wa-Awoda;
Weiss Abraham;
Złotnik Juda Lejb)
