parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1880 Dalnowo, Litwa – 1945 Nowy Jork) – rabin i jeden z przywódców Mizrachi w Polsce. Otrzymał staranne wykształcenie religijne; studiował nauki judaistyczne w jesziwie w Wołożynie, a także w Kownie i innych ośrodkach studiów rabinackich, zyskując sławę erudyty. Samodzielnie zdobywał wiedzę z zakresu przedmiotów świeckich, eksternistycznie zdał maturę. Na uniwersytecie w Moskwie studiował prawo i nauki społeczne. Podczas studiów należał do organizacji samokształceniowych. W 1906-1910 był rabinem na Ukrainie, a od 1911 – w Wilnie, gdzie angażował się w życie kulturalne i gospodarcze Żydów. Podczas I wojny światowej pozostał w mieście i reprezentował społeczność żydowską wobec władz. W czasie okupacji niemieckiej, jako prezes Żydowskiego Komitetu Centralnego, był przedstawicielem ludności żydowskiej na terenie tzw. Ober Ostu (ziemia wileń., kowieńska, grodzieńska, białost., Polesie). Interweniował w sprawie nakładanych na Żydów kontrybucji, zabiegał o zdobywanie żywności. Współpracował z miejscowymi komitetami nieżydowskimi. Udało mu się doprowadzić do otwarcia zamkniętych przez Niemców szkół polskich i żydowskich. W 1920 został ministrem do spraw żydowskich we władzach litewskich. Uznawany był przez władze polskie za jednego z najważniejszych przedstawicieli żydowskiej ludności Wilna. W 1922-1939 był senatorem i członkiem sejmowej Komisji Oświatowej; członek Kuratorium Instytutu Judaistycznego UH. W 1919, z ramienia ortodoksów, został wybrany do rabinatu Wilna, a w 1929 – z ramienia partii Mizrachi. Był prezesem Centrali Mizrachi dla Kresów Wschodnich w Wilnie oraz organizacji szkolnych i oświatowych. Należał do wybitnych działaczy założonego w 1937 Zjednoczenia Rabinów Mizrachistycznych. W 1939 powrócił do Polski z XXI Światowego Kongresu Syjonistycznego i pozostał w Wilnie do 1941, kiedy to udało mu się wyjechać do Stanów Zjednoczonych. Do śmierci wykładał w Yeshiva University w Nowym Jorku.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.