Aguda

Aguda

Agudas (Agudes) Jisroel (jid., Związek Izraela); od 1918 nosiła też w Polsce nazwę Agudas Szlojmej Emunej Jisroel (jid., Związek Prawdziwie Wiernych Izraela), właśc. Agudat Israel (hebr., Związek Izraela) – międzynarodowa polityczna organizacja ortodoksji. W skład jej władz wchodziła Rada Rabinów (hebr. Moecet G(e)dole(j) ha-Tora = Rada Wielkich [Autorytetów] Tory), będąca najwyższym autorytetem w sprawach halachicznych. A. została powołana ostatecznie na konferencji w Katowicach w dn. 27-29 V 1912, z inicjatywy neoortodoksów niemieckich, wspieranych przez ortodoksów, którzy odeszli z ruchu syjonistycznego, zrażeni programem kulturalnym przyjętym przez X Światowy Kongres Syjonistyczny (1911). Ich akceptacja dla zachodniej wiedzy i kultury wzbudziła obawy przedstawicieli środk. i wsch. Europy, zwłaszcza z Polski i Litwy. Warunki uczestnictwa tych środowisk w A. sformułował w 18 punktach rabin Ch. Sołowiejczyk. Opcja zachowania status quo religijno-kulturowego społeczności żydowskich w poszczególnych krajach została potwierdzona na konferencji A. w Wiedniu w 1929. Do czasu I wojny światowej w A. dominowali neoortodoksi niemieccy, toteż w 1916 niemieckie władze okupacyjne sprowadziły E. Carlebacha i P. Kohna do byłej Kongresówki w celu utworzenia A.; w ten sposób powstała organizacja Agudat (Agudas) ha-Ortodoksim (hebr., Związek Ortodoksów) w Królestwie Polskim, nazywana też Organizacją Żydów Ortodoksów w Polsce. Udało się im nawiązać dialog z miejscowymi środowiskami ortodoksyjnymi i z cadykiem z Góry Kalwarii. Jednak dopiero po wojnie, gdy polscy rabini zaczęli odgrywać w A. wiodącą rolę (Centrala do Spraw Wyznaniowych mieściła się w Warszawie), stała się ona organizacją o charakterze masowym. Polska A. zajmowała nieprzejednane i programowo zachowawcze stanowisko w sprawach religijnych. Do swych zadań zaliczała: obronę spraw religijnych; wzmocnienie i szerzenie zasad judaizmu; obronę praw obywatelskich; działalność społeczno-filantropijną. Jej stosunek do syjonizmu podlegał ewolucji – od wrogiego do uznania idei odrodzenia narodowego Żydów w Palestynie, ale dokonanego ściśle wedle zasad religijnych. W języku hebrajskim A. widziała język święty, zaś w jidysz – język codzienny, świecki. Gminom żydowskim pragnęła nadać charakter ściśle wyznaniowy. W polityce zewnętrznej niechętna była prowadzeniu akcji opozycyjnych w stosunku do rządu, dzięki czemu zyskiwała jego poparcie oraz miejsca dla swych przedstawicieli na listach BBWR. W A. wyjątkową pozycję zajmowali cadycy (zwłaszcza dynastia z Góry Kalwarii). Sprzeczności między nimi doprowadziły jednak do utworzenia niezależnych partii Machzike(j) ha-Dat – cadyka z Bełza, oraz Kneset Israel (hebr., Zgromadzenie Izraela) – cadyka z Aleksandrowa. A. podporządkowane były organizacje pokrewne: młodzieżowa – Ceirej Emunej Jisroel (jid., Młodzież Wierna Izraelowi) i Ceirej Agudas Jisroel (jid., Młodzież Agudy [Związku Izraela]); robotnicza – Poalej Emunej Jisroel (jid., Robotnicy Wierni Izraelowi); kobieca – Bnojs Agudas Jisroel (jid., Córki Agudy [Związku Izraela]); uczniowska – Pirchej Agudas Jisroel (jid., Kwiaty Agudy [Związku Izraela]). Ku A. ciążyły także tradycyjne bractwa dobroczynne (dobroczynność). A. wspierała rozwój szkolnictwa religijnego (por. Chorew; Be(j)t Jaakow). Głównym organem tej organizacji był powstały w 1919 „Der Jud”, przemianowany w 1929 na „Dos Jidisze Togbłat”, redagowany przez I.M. Lewina i innych. Po wybuchu II wojny światowej A., podobnie jak inne środowiska ortodoksyjne, wezwała ludność żydowską do obrony Rzeczpospolitej. Później wielu działaczy A. uczestniczyło w organizowaniu życia Żydów w nowych warunkach, zajmując się pomocą społeczną, ochroną zdrowia, organizacją nielegalnego szkolnictwa religijnego, czuwając nad przestrzeganiem zasad prawa religijnego w ekstremalnych warunkach wojny. Niektórzy uczestniczyli w pracy Judenratów oraz w pracach konspiracyjnych. Po wojnie, władze komunistyczne nie zezwoliły na wznowienie legalnej działalności A. w Polsce, odrzucając stosowną prośbę w marcu 1947, choć wyraźnie tolerowały organizację do 1949-1950. Związani z nią działacze pracowali w kongregacjach wyznaniowych (Żydowskie Kongregacje Wyznaniowe). A. angażowała się także w akcje pomocy społecznej, wysyłała do Związku Radzieckiego emisariuszy, którzy religijnym Żydom pomagali w repatriacji, wspierała szczególnie akcję poszukiwania dzieci, znajdujących się poza środowiskiem żydowskim, jako narażonych na odejście od judaizmu. Poza krajem, uratowani z Holokaustu politycy A. nadal odgrywali ważną rolę w ruchu (np. I.M. Lewin). Ze względów światopoglądowych krajowi działacze A. nie mogli pogodzić się z przemianami, nie uznawali CKŻP i wchodzili w spory z organizacją Mizrachi, której członkom zarzucali nadmierną akceptację liberalizacji życia religijnego. (Por. też: Agudat ha-Rabanim be-Polin; Biblioteka „Chafec-Chaim”; bricha; „Degel ha-Tora”; Komittee für dem Osten; Poalej Agudas Jisroel; Szapira Meir; Szomrej Szabes; „Warszewer Togbłat”)