Żydowskie Kongregacje Wyznaniowe (ŻKW)

Żydowskie Kongregacje Wyznaniowe (ŻKW)

do czerwca 1946 Żydowskie Zrzeszenia Religijne ( ŻZR) – ogólnonarodowa organizacja, działająca od 1945, której zadaniem było zapewnienie opieki religijnej ocalałym Żydom i repatriantom ze Związku Radzieckiego ( repatriacja Żydów polskich ze Związku Radzieckiego). Władze polskie sprzeciwiały się tworzeniu żydowskich gmin wyznaniowych, na wzór przedwojennej organizacji społeczności żyd. w Polsce. Jeszcze na początku października 1944 Komitet Żydowski w Lublinie zwrócił się do Resortu Wyznań Religijnych PKWN o mianowanie naczelnego rabina i umożliwienie stworzenia przez niego ram organizacyjnych dla uregulowania zasad religijnego życia Żydów w Polsce. Na pocz. 1945 sformułowano zasadę, że Żydzi mogą organizować tylko świeckie komitety żydowskie jako oddziały CKŻP. Mimo że w statucie CKŻP umieszczony został punkt dotyczący zaspokajania potrzeb religijnych ludności żydowskiej, to zarówno on sam, jak i podległe mu komitety nie zajmowały się tą kwestią. Na podstawie okólnika MAP, na początku lutego 1945 powołano jednak do życia ŻZR, „celem umożliwienia obywatelom wyznania mojżeszowego swobodnego wykonywania ich praktyk religijnych, zgodnie z art. 111 Konstytucji”. Do ich kompetencji należało utrzymywanie rabinatu, synagog, cmentarzy, domów modlitwy, łaźni rytualnych ( mykwa) i szkół religijnych. Miały też troszczyć się o dostarczanie ludności żydowskiej mięsa koszernego ( kaszer; prawa dotyczące żywności) oraz prowadzić działalność dobroczynną. Szczególnie trudne było przeprowadzenie rewindykacji obiektów służących kultowi religijnemu, zorganizowanie uboju rytualnego, oraz zakładanie szkółek religijnych. Na czele poszczególnych kongregacji stał zarząd, do którego kompetencji należał m.in. wybór rabina (pod warunkiem uzyskania pozytywnej opinii Departamentu Wyznań MAP), do którego obowiązków należało prowadzenie ksiąg urodzeń, ślubów i zgonów. Prawo do założenia kongregacji terenowej miała co najmniej dziesięcioosobowa grupa Żydów ( minjan). Nadzór nad kongregacjami sprawował ośmioosobowy Komitet Organizacyjny ŻKW. Kongregacje podtrzymywały kontakty z organizacjami zagranicznymi ( Aguda, Światowy Kongres Żydów), korzystały z subwencji Jointu. W ramach ŻKW prowadzono też punkty produktywizacyjne, kuchnie ludowe, szkoły, domy noclegowe, domy dziecka oraz kolonie, choć sieć ta była skromniejsza w porównaniu z instytucjami podległymi CKŻP. Prócz kongregacji, opiekę religijną spełniał też Rabinat Wojskowy (Główny Rabin WP i dwóch Rabinów Polowych). Największą liczbę terenowych kongregacji zarejestrowano w 1947; 80 kongregacji podzielonych było na 5 okręgów wyznaniowych: warszawski, łódzki, krakowski, katowicki i wrocławski; z 25 rabinami, 38 synagogami i kilkudziesięcioma domami modlitwy. Zorganizowano też szkolnictwo religine, przede wszystkim w Krakowie, Szczecinie, Wrocławiu; największą w Polsce po wojnie łódzką jesziwę zamknięto jesienią 1946. Zajmowano się też rozdawnictwem leków, żywności, odzieży. Nieznana jest liczba członków ŻKW, ponieważ nie prowadzono ich rejestracji. 1 VI 1948 ŻKW oraz CKŻP połączyły się. Działacze partii żydowskiej, którym władze odmówiły legalizacji ( Aguda i rewizjoniści), sprzeciwiali się takiemu rozwiązaniu. Za zjednoczeniem opowiadała się legalnie działająca Mizrachi. Na Ogólnokrajowym Zjeździe Delegatów ŻKW w Polsce, odbytym w sierpniu 1949, kongregacje zrzeszyły się w Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w Polsce (ZRWM), a jego przewodniczącym został rabin Szulim Treistman. W 1950, z powodu braku środków i malejącej liczby wiernych, działalność kongregacji została w znacznym stopniu ograniczona. W styczniu 1992 ZRWM powrócił do nazwy Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczpospolitej Polskiej, zaś terenowa kongregacja została przemianowana na Gminę Wyznaniową Żydowską.