Światowy Kongres Żydów

Światowy Kongres Żydów

(ang. World Jewish Congress [WJC]) – stała organizacja międzynarodowa, powołana do życia w 1936, z siedzibą w Paryżu, mająca na celu starania o przetrwanie i rozwój oraz jedność narodu żydowskiego. Koordynowała działalność różnych organizacji żydowskiej w poszczególnych krajach w sferze politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturalnej, oraz działała na rzecz przestrzegania praw społeczności żydowskiej i indywidualnych Żydów, a także reprezentowała naród żydowski wobec władz i instytucji (współcześnie ma status doradcy przy Radzie Ekonomicznej i Społecznej ONZ oraz UNESCO). Stworzenie Ś.K.Ż. było również wyrazem poczucia zagrożenia społeczności żydowskiej w diasporze i przekonania o potrzebie istnienia silnej, międzynarodowej organizacji, która broniłaby praw Żydów. Podstawowym jednak motywem była pogarszająca się sytuacja ludności żydowskiej w Niemczech, deklaracje hitlerowskie dotyczące Żydów i prowadzona przez Niemcy propaganda antysemicka ( antysemityzm). Za potrzebą utworzenia takiej organizacji opowiadali się m.in.: N. Sokołów, Nachum Goldmann, Sz. Dubnow, I. Schwarzbart oraz I. Grünbaum. W sierpniu 1936 w Genewie, na zgromadzeniu 280 delegatów z 33 krajów, ogłoszono utworzenie Ś.K.Ż.; przewodniczącym egzekutywy został Stephen S. Wise, przewodniczącym Komitetu Administracyjnego – Goldmann. Organizacja korzystała z doświadczeń Komitetu Delegacji Żydowskich przy Konferencji Pokojowej, powołanego w 1919 dla reprezentowania Żydów na obradach konferencji pokojowej w Paryżu; została uznana przez Światową Organizację Syjonistyczną . W Genewie zorganizowano specjalne przedstawicielstwo polityczne, na którego czele stanął Goldmann. W czasie II wojny światowej do najważniejszych celów Ś.K.Ż. należało: informowanie rządów, polityków i mass mediów o prześladowaniach Żydów i o ich eksterminacji; nakłonienie Sprzymierzonych do udzielenia Żydom pomocy i podjęcia prób ich ratowania; poczynienie przygotowań do udzielenia pomocy Żydom, którzy pozostaną przy życiu; dążenie do stworzenia mechanizmu karania za zbrodnie popełnione na ludności żydowskiej podczas wojny; uzyskanie odszkodowań dla ocalałych; odzyskanie mienia żydowskiego. Po wojnie Ś.K.Ż. odegrał istotną rolę w negocjacjach izraelsko-niemieckich w sprawie odszkodowań; podejmował akcje polityczne w obronie praw Żydów w Związku Radzieckim oraz w Ameryce Południowej; uczestniczył w kontaktach z Żydami w Polsce, których 22 przedstawicieli (m.in. D. Kahanego, A. Sacka, A. Bermana) zaproszono na konferencję eur. części Ś.K.Ż. W 1947 przedstawiciele Ś.K.Ż. kilkakrotnie odwiedzali Polskę; wydawano biuletyn informacyjny Ś.K.Ż. (1946-1950), tłumaczony z języka angielskiego na język polski. W czerwcu 1948, po długich negocjacjach, mimo oporu ze strony Frakcji PPR przy CKŻP i Bundu, udało się doprowadzić do przystąpienia CKŻP do Ś.K.Ż. Na początku lat 50. nastąpiło ochłodzenie stosunków między obiema instytucjami. Ś.K.Ż. starał się później współpracować z TSKŻ, widząc w tym nie tylko sposób na zdobywanie wiadomości na temat życia żydowskiego w Polsce, ale – być może – także w Związku Radzieckim. Do czasu tzw. wojny sześciodniowej przedstawiciele Ś.K.Ż. starali się utrzymywać kontakt z władzami polskimi i przedstawicielami społeczności żydowskiej, szczególnie w kwestiach dotyczących otwarcia pawilonu żydowskiego w Oświęcimiu, przewidzianego na 1968. Po Marcu '68 przedstawiciele Ś.K.Ż. nie chcieli uczestniczyć w kontrolowanych przez władze komunistyczne uroczystościach, poświęconych rocznicy powstania w getcie warszawskim. Ś.K.Ż. potępiał też wielokrotnie kampanię antysemicką w Polsce. (Zob. też Reiss Anszel)