Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w Polsce (ZRWM)

Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w Polsce (ZRWM)

organizacja utworzona na Ogólnokrajowym Zjeździe Delegatów Żydowskich Kongregacji Wyznaniowych w Polsce w dniach 9-10 VIII 1949, dla zaspakajania potrzeb religijnych Żydów. Podstawową jej jednostką organizacyjną była kongregacja, jednak ta nie miała osobowości prawnej; miał ją jedynie ZRWM jako całość. Podlegał on Urzędowi do Spraw Wyznań MSW, który musiał wyrażać zgodę na wszelkie decyzje w istotnych dla ZRWM sprawach. Pierwszym przewodniczącym ZRWM został rabin Szulim Treistman. Podstawy materialne istnienia i działalności statutowej ZRWM stanowiły subwencje z Jointu w okresach, kiedy organizacja ta mogła w Polsce swobodnie działać (1949-1950, 1957-1967 i od 1981). W pozostałych latach prace ZRWM opierały się na subwencjach państwowych i ograniczonych środkach własnych. Od 1950, z powodu malejącej liczby praktykujących Żydów, a także bardzo skąpego budżetu, jego działalność była stopniowo ograniczana. Po kolejnych falach emigracji liczba członków ZRWM zmalała – w 1963 do 6 tys., w 1968 do 5 tys., a na początku lat 70. do 2 tys.; w 1982 wynosiła 1892, w 1990 – 1558, w 1994 – 1220 osób. Już w latach 60. podkreślano, że wśród członków przeważają ludzie starzy, a tendencja ta z czasem jeszcze pogłębiła się. W 1968 miał miejsce ostatni zjazd kongregacji, po którym nastąpiło kilkanaście lat przerwy. W 1973, po wyjeździe do Izraela Izaaka Frenkla, dotychczasowego prez. ZRWM, jego miejsce zajął Mojżesz Finkelstein, który pozostał na tym stanowisku do 1991. W grudniu 1984 doszło do Zjazdu Kongregacyjnego ZRWM, na którym powołano Zarząd Główny ZRWM w Polsce.; jego przew. został Finkelstein. Zgodnie ze statutem, Zarząd powoływany był na okres trzech lat. Przywrócono też legitymacje członkowskie. Najważniejszymi sferami statutowej działalności ZRWM było odtąd zapewnienie warunków sprzyjających kultywowaniu życia religijnego przez wiernych; prowadzenie działalności charytatywnej i opiekuńczej, wydawniczej i kulturalnej; oraz ochrona, renowacja, a także konserwacja cmentarzy i zabytków kultury żydowskiej na terenie całego kraju. Zarząd wydawał kalendarz kieszonkowy i „Kalendarz Żydowski – Almanach”, a także (od 1982) przygotował cztery audycje radiowe, emitowane przez Polskie Radio w wigilię świąt: Pesach, Szawuot, Rosz ha-Szana i Jom Kipur. W 1986 ZRWM zrzeszał 16 kongregacji (Bielsko-Biała, Częstochowa, Zgorzelec, Katowice, Bytom, Gliwice, Kraków, Legnica, Lublin, Łódź, Szczecin, Wałbrzych, Dzierżoniów, Wrocław, Żary i Warszawa). W lutym 1988 wybrano Prezydium Zarządu ZRWM, w skład którego weszli m.in.: Sz. Datner jako honorowy przewodniczący, a M. Finkelstein – jako przewodniczący. Tego samego roku ZRWM wpisany został do rejestru stowarzyszeń i związków religijnych w PRL, a jego statut władze w całości zatwierdziły (zmiany szły w kierunku osłabienia kontroli Urzędu do Spraw Wyznań). W 1991 na przewodniczącego ZRWM wybrano Pawła Wildsteina; za najpilniejsze zadanie uznano reaktywowanie gmin żydowskich w Polsce. Od 1992 nazwa „kongregacja” została zastąpiona przez „gmina”, a ZRWM przemianowano na Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP ( ZGWŻ). W 1993 Urząd Rady Ministrów zatwierdził nowy statut ZGWŻ, w zasadniczy sposób zmieniający organizację wewnętrzną Związku; odwoływano się w nim zarówno do tradycji żydowskich gmin wyznaniowych, jak i kongregacji działających w Polsce po II wojnie światowej; m.in. wprowadzono podział na osiem gmin (z filiami) w: Katowicach, Krakowie, Legnicy, Łodzi, Szczecinie, Warszawie, Wrocławiu i Gdańsku. Gminy stały się odpowiedzialne za całkowite zaspakajanie potrzeb religijnych i materialnych podporządkowanych im filii (w 1995 filia gminy katowickiej w Bielsku Białej przekształciła się w odrębną gminę; w 1997 nowa gmina powstała w Poznaniu), jednocześnie poszczególne gminy uzyskały osobowość prawną. W 1997, na walnym zebraniu przegłosowano przyznanie kobietom biernego prawa wyborczego, a Żydom „niehalachicznym” (tj. takim, których matki nie były Żydówkami) – prawo przynależenia do gminy. Na nowego prezesa ZGWŻ został wybrany Jerzy Kichler. Ostatecznie stosunki prawne regulowała Ustawa o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w RP z 20 II 1997, która weszła w życie 11 V 1997.