parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

ośrodki (obozy) zagłady

ośrodki (obozy) zagłady

(niem., Vernichtungslagers) – niemieckie instytucje masowego uśmiercania ludzi, działające od grudnia 1941 do stycznia 1945, w ramach programu „ostatecznego rozwiązania” kwestii żydowskiej; jedynym zamierzonym celem ich istnienia było zabijanie Żydów z III Rzeszy oraz z każdego okupowanego, kontrolowanego i sprzymierzonego państwa europejskiego (niezależnie od płci i wieku; por. Holokaust). Przejście antyżydowskiej polityki III Rzeszy z etapu eksterminacji pośredniej na etap eksterminacji bezpośredniej, będące w istocie punktem wyjścia akcji bezwyjątkowego mordowania Żydów, datuje się na okres bezpośrednio po agresji Niemiec na Związek Radziecki, to jest po 22 VI 1941. Kiedy metoda masowych egzekucji, przeprowadzanych przez Einsatzgruppen na zajętych w wyniku wojny terenach, okazała się mało efektywna, a także trudna do ukrycia ze względu na dużą liczbę ludzi, potrzebnych do ich wykonywania i destrukcyjnie wpływająca na ich psychikę, oraz niemożliwa do przeprowadzania zimą, z powodu niemożności kopania grobów w zmarzniętym gruncie, rozpoczęto eksperymenty z zabijaniem przy pomocy gazu (Cyklon B; komory gazowe). Ich sukces skłonił władze SS, obciążone rozkazem Adolfa Hitlera dokonania zagłady Żydów, do budowy systemu o.z. na terenie okupowanej Polski. Oznaczało to odejście od dotychczasowej praktyki zabijania Żydów w miejscu ich pobytu. Zlokalizowanie o.z. w Polsce, największym skupisku Żydów europejskich (około 50%), powodowało najmniejsze obciążenie środków transportu. Wyjątkowo bezwzględny charakter okupacji nie wymagał liczenia się z opinią miejscowej ludności, a oddalenie od Zachodu dawało szansę ograniczenia lub wręcz uniemożliwienia dopływu tam informacji o funkcjonowaniu fabryk śmierci, najwyższej tajemnicy państwowej III Rzeszy, która miała być znana tylko Niemcom bezpośrednio zaangażowanym w akcję. Jako pierwszy, rozpoczął działalność o.z.Chełmnie nad Nerem (grudzień 1941), następnie Oświęcim II – Brzezinka (marzec 1942); oba na terenie ziem wcielonych do Rzeszy. Na potrzeby Akcji Reinhard uruchomiono o.z.Bełżcu (marzec 1942), Sobiborze (kwiecień 1942) i w Treblince (lipiec 1942); wszystkie położone na terenie Generalnej Guberni (GG). Sporadycznie funkcje o.z. pełniły obozy koncentracyjne, obóz janowski we LwowieMajdanek. Wszystkie podlegały kompetencji SS; były administrowane przez lokalnych dowódców SS i policji dystryktu lubelskiego – w wypadku GG, Kraju Warty – w wypadku pozostałych. Jedynie Oświęcim bezpośrednio podlegał Głównemu Urzędowi Administracyjno-Gospodarczemu SS. O.z. działały według jednolitego wzorca; zakładano je w odludnej okolicy (poza Oświęcimiem i Chełmnem, w których także procedura mordowania była odmienna), w pobliżu małych stacji kolejowych; otaczano podwójnym lub potrójnym ogrodzeniem z drutu kolczastego, z zewnątrz maskowano gałęziami, przeważnie z drzew iglastych. W podobny sposób izolowano poszczególne części ośrodka, zwłaszcza te, w których znajdowały się komory gazowe. Pociągi z transportami Żydów, liczącymi zwykle 4 do 6 tysięcy osób, stłoczonych w 40–60 wagonach, dzielono zazwyczaj na 2–3 partie, z których każdą kolejno wtaczano na bocznicę kolejową, kończącą się wewnątrz ośrodka; przedtem polską obsługę parowozów zmieniano na niemiecką. Początkowo (a w wypadku transportów zagranicznych – przez cały czas) przywiezionych traktowano jak przesiedleńców; esesman z Einsatz Reinhard za każdym razem zapewniał, że po kąpieli i dezynfekcji odzieży zostaną oni skierowani do obozów pracy na Wschodzie. Niekiedy, na rampie, grała żydowska orkiestra. Przywiezionych Żydów, po oddaniu dokumentów, pieniędzy i kosztowności, oraz oddzieleniu kobiet i dzieci od mężczyzn, dla ukrycia prawdy i zapobieżenia ewentualnym próbom oporu, po rozebraniu i ostrzyżeniu, kierowano (najpierw kobiety i dzieci) do komór gazowych, upozorowanych na łaźnie; po 20–30 minutach wszyscy nie żyli. Jedynie w Oświęcimiu przeprowadzano selekcje, których celem było wybranie osób zdolnych do pracy. Ofiarami komór padało dziennie od 3 do 12 tysięcy ludzi. Załogę każdego o.z. stanowiło kilkudziesięciu esesmanów oraz około 100 strażników z ukraińskich formacji pomocniczych. Czyszczeniem wagonów – po opuszczeniu ich przez przywiezionych Żydów, usuwaniem ciał osób zmarłych po drodze, segregowaniem ubrań po zamordowanych i przygotowywaniem ich do wysyłki do Rzeszy, a także wyszukiwaniem kosztowności i pieniędzy, strzyżeniem przyszłych ofiar, usuwaniem zwłok z komór, wyrywaniem złotych zębów, grzebaniem lub kremacją i innymi pracami zajmowała się – licząca od 1 tysiąca do 1,5 tysiaca ludzi – grupa wyselekcjonowanych, stale wymienianych Żydów, zwana Sonderkommandem (niemiecki, oddział specjalny). Prawdę o o.z. Polska, a za jej pośrednictwem wolny świat, poznała już w 1942 (Karskiego raporty), między innymi dzięki informacjom, przekazywanym przez bardzo nielicznych uciekinierów. W Treblince, Sobiborze i w Oświęcimiu doszło do buntów więźniów i sporadycznych prób indywidualnego oporu. W o.z. zostało zamordowanych około 3,5 milionów Żydów oraz dziesiątki tysięcy Romów i radzieckich jeńców wojennych, a także co najmniej kilkuset Polaków.

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]