parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

hebrajski alfabet

hebrajski alfabet

(hebr. alef-be(j)t; jid. alef-bejs) – służy do zapisywania starożytnego i współczesnego języka hebrajskiego, należącego do chamitosemitockiej rodziny języków, oraz do zapisywania języków Żydów europejskich, tj jidysz, używanego przez Żydów aszkenazyjskich  ladino, którym posługują się Żydzi sefardyjscy. W przeszłości używano go także do zapisywania innych języków semickich (aramejski, arabski) oraz niesemickich (perski, judeo-tatarski, a nawet polski, niemiecki, itd.). Jest to alfabet spółgłoskowy, składający się z 22 znaków (alef; be(j)t [we(j)t]; gimel [ghimel – słabe zwarcie głośni]; dalet [dhalet – wymowa szczelinowa; he; waw; zajin; che(j)t; te(j)t; jod; kaf [chaf]; lamed; mem; nun; samech; ajin; pe [fe]; cade(j); kof; re(j)sz [wybuchowe lub gardłowe]; szin [sin]; taw [thaw – wymowa szczelinowa, jak w ang. „the”], z których pięć (kaf; mem; nun; pe oraz cade) ma dodatkowe formy końcowe (tzn. pisane na końcu wyrazu). Nazwy liter wywodzą się od piktogramów. Pismo hebrajskie czyta się od strony prawej ku lewej. Nie ma liter małych i wielkich. Ponieważ dawniej nie dzielono wyrazów na końcu wiersza, dla zamaskowania pustej przestrzeni na jego końcu – „rozciągano” niektóre litery (tj. alef, he, lamed, samech, tet), tak by zajęły więcej miejsca. Najstarszy zabytek języka hebrajskiego, tzw. kalendarz z Gezer, pochodzący z epoki Saula lub Dawida (ok. 1000 p.n.e.), jest zapisany alfabetem starohebrajskim (zw. też paleohebrajskim; bardzo zbliżony do fenickiego), wywodzącym się z alfabetu protosynajskiego (w 1915–1917 pojawiły się teorie, że alfabet protosynajski jest pośrednim stadium rozwoju pisma między hieroglifami egipskimi a alfabetem semickim). Alfabetem starohebrajskim (który także składał się z 22 liter) posługiwano się powszechnie do czasów niewoli babilońskiej (VI w. p.n.e.). W okresie Drugiej Świątyni alfabet starohebrajski służył już tylko do zapisywania tekstów religijnych i urzędowych (Samarytanie do dnia dzisiejszego używają go, zapisując tekst Tory). W pewnych kręgach prawdopodobnie przetrwał on dłużej i ożył ponownie w okresie odrodzenia, za czasów Machabeuszy (II w. p.n.e.), o czym świadczą m.in. niektóre rękopisy z Qumran. Jednak w powszechnym użyciu były już wówczas (od pocz. V w. p.n.e.) zarówno język, jak i pismo aramejskie (aramejski język). Za perskich Achemenidów język aramejski stanowił jeden z urzędowych języków imperium; był też mową kupców na terenach od Egiptu, aż po Indie. W 2. poł. I tysiąclecia p.n.e. alfabet aram. był najbardziej rozpowszechnionym pismem na całym Bliskim Wschodzie, a także pismem urzędowym zachodniej prowincji imperium perskiego oraz używanym w dyplomacji. Z pisma aramejskiego w IV–II w. p.n.e. powstało pismo zwane w tekstach rabinicznych „pismem asyryjskim” (hebr. ktaw aszuri) lub – ze względu na kształt liter – „pismem kwadratowym” (hebr. ktaw meruba), w którym obowiązywał surowy zakaz łączenia liter (tradycja żydowska przypisuje prorokowi Ezdraszowi zmianę pisma ze starożytnego hebrajskiego na „kwadratowe”). W procesie rozwoju ukształtowały się różne jego odmiany; były to pisma, używane zarówno dla języków semickich (hebrajski, nabatejsko-synajsko-arabski, palmyreński, syryjsko-nestoriański, mandejski, manichejski), jak i niesemickich. Najstarszymi świadectwami, pisanymi kwadratowym pismem hebrajskim, są inskrypcje z czasów Machabeuszy oraz późniejsze, pochodzące zarówno z terenów Palestyny, jak i innych krajów. Najstarszym znanym rękopisem biblijnym jest tzw. papirus Nasha, datowany na II–I w. p.n.e. W procesie ewolucji współczesnej a.h. da się wyróżnić cztery podstawowe typy pisma: 1. kwadratowe, z którego rozwinęło się pismo drukowane; 2. średniowieczne style urzędowe; 3. rabiniczne, używane przede wszystkim przez średniowiecznych uczonych żydowskich, znane jako pismo raszi (Rasziego kursywa); 4. kursywne, o wielu lokalnych odmianach, z którego kursywa aszkenazyjska zdominowała pozostałe, stając się popularnym hebrajskim pismem kursywnym. Aszkenazyjska forma zapisu liter kwadratowych, o kanciastych, cieniowanych kształtach, stała się podstawą używanego do dzisiaj pisma drukowanego. Od II w. p.n.e., pod wpływem kultury helleńskiej, literami a.h. zaczęto się posługiwać również do oznaczania cyfr i liczb; pierwsze dziewięć liter – od alef do tet – przedstawia jednostki, drugie dziewięć – od jod do cade – dziesiątki, a ostatnie cztery – od kof do taw – setki (od 100 do 400); liczbę 500 zapisuje się, używając liter taw (=400) i kof (=100), liczbę 600 – taw (=400) i resz (=200) itd., liczbę 900 – taw (=400), taw (=400) i kof (=100). Liczbę tysięcy oznaczają kolejne litery alfabetu – począwszy od alef, z dodatkiem apostrofu u góry z lewej strony. Ze względów kulturowych, niektóre zapisy cyfr zastępuje się innymi, by np. przy czytaniu nie układały się w „złe” słowa, albo liczbę 15 zapisuje się, używając liter tet-waw, a nie jod-he – bowiem te są literami Imienia Bożego. Ponieważ a.h. ma charakter spółgłoskowy (choć alef, he, wawjod, zw. spółgłoskami wokalicznymi, używane są także do oznaczania długich samogłosek), do zapisywania samogłosek stosuje się piętnaście znaków (hebr. nek(k)udot) tzw. punktacji tyberiadzkiej, celem utrwalenia właściwej wymowy tekstu biblijnego (por. nakdanim). Znaki samogłoskowe umieszczane są głównie pod znakami spółgłoskowymi (ale niekiedy także ponad nimi). System tyberiadzki (zaznaczający również wyrazowy akcent toniczny), jako najbardziej dokładny, ok. 900 n.e. wyparł inne, będące dawniej w użyciu systemy wokalizacji (babiloński, palestyński). Na ogół jednak, samogłosek nie zapisuje się. Stosuje się je wyłącznie tam, gdzie właściwa wymowa jest bardzo ważna, np. w tekście BH (ale nie w zwojach przechowywanych w synagogach; por. rodał), w poezji lub w celach dydaktycznych. Niektóre spółgłoski mają zaznaczone kropki (hebr. dagesz) w środku liter; oznaczają one wzmocnienie, podwojenie lub wyniesienie (hebr. mapik), tj. wymówienie litery (np. w he końcowym, które z reguły jest nieme). Dzięki kabale, w tradycji ludowej przyjął się pogląd, że każda litera a.h., obok wartości dźwiękowej i liczbowej, posiada ukryty symbol o tajemnej, niezwykle głębokiej i bogatej treści, a z ogólnej liczby liter oraz z kolejności, w jakiej występują w tekście, można odczytać ukryte informacje (por.: gematria; notarikon; Sefer ha-Bahir; Sefer Jecira; tagin).

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]