parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

święta

święta

(hebr. chagim u-zmanim = święta i czasy, od: chag = święto, zman = czas [szczególny]; moadim, od: moed = czas wyznaczony; jamim towim = dosł.: dobre dni, od: jom tow = dobry dzień, święto; jid. jontojwim, od: jontew lub jontef) – doroczne (za wyjątkiem cotygodniowego szabatu, upamiętniającego dzień odpoczynku Boga po stworzeniu świata, oraz comiesięcznego Rosz Chodesz) uroczystości o charakterze religijnym, którym towarzyszą charakterystyczne dla nich obrzędy i zwyczaje. W BH określenie chag odnosiło się tylko do trzech świąt: Pesach, SzawuotSukot (Wj 12,14; 23,16); określenie moed – także do owych trzech świąt, a nadto do Rosz ha-SzanaJom Kipur (Kpł 23,4-44). Ś. to czas odpoczynku, którego połowę, zgodnie z tradycją, powinno się poświęcać Bogu, a więc przeznaczać na modlitwę i studiowanie ksiąg religijnych (por. Tory studiowanie). Do odpoczynku mają też prawo dusze grzeszników, gdyż w dni świąteczne wygasają ognie w dolinie Hinnom (gehenna). Typologia ś. żydowskiego jest dość zróżnicowana; zazwyczaj dzieli się je na bardzo uroczyste, których nakaz obchodzenia został zapisany w Torze, oraz mniej uroczyste i dni postów, upamiętniających rozmaite wydarzenia z historii Żydów. Do pierwszej kategorii zalicza się – wspomniane już – szabat i Rosz Chodesz (mający charakter „mniejszego święta”) oraz pięć tzw. „wielkich świąt”, tj. trzy święta pielgrzymie – Pesach, Szawuot i Sukot, wywodzące się ze starożytnych świąt rolniczych, związanych odpowiednio z wiosną, latem i jesienią, i dwa ś. pokutne – Rosz ha-Szana i Jom Kipur, łączące się w cykl, zw. Jamim Noraim. Razem jest zatem siedem ś., których nakaz obchodzenia został zawarty w Torze; siedem jest liczbą symboliczną, z którą w symboliczny sposób związane są trwające siedem dni ś. Pesach i Sukot; Pesach i Szawuot oddzielone od siebie 49 dniami (7 x 7); szabat zaś jest siódmym dniem tygodnia; rok szabatowy – siódmym rokiem, a rok jubileuszowy – pierwszym, po siódmym roku szabatowym, czyli po 49-letnim cyklu (7 x 7). Wszystkie nakazane w Torze ś. o charakterze dorocznym, obchodzone są w ciągu pierwszych siedmiu miesięcy roku liturgicznego, licząc od Pesach. W ś. te obowiązuje zakaz pracy, jednak jest ona dopuszczalna w czasie trwania tzw. dni powszednich czasu świątecznego (hebr. chol ha-moed szel chag), nazywanych też półświętami. Do mniej uroczystych ś., zalicza się biblijne radosne ś. PurimChanukę. Świąteczny charakter mają także Tu be-Aw, Tu bi-Szwat; oraz dni postów: Asara be-Tewet, Sziwa Asar be-Tam(m)uz, Post Gedaliasza i – dodany później – Post Estery, ustanowione dla upamiętnienia szczególnie ważnych, a zarazem tragicznych wydarzeń w dziejach Żydów. Uroczysty [półświąteczny] charakter mają też dni, zw. Isru Chag, następujące po wspomnianych świętach pielgrzymich. W czasie ich trwania zakazane jest poszczenie, odmawianie modlitw pokutnych oraz wygłaszanie mów pogrzebowych. Półpokutny charakter mają dni pomiędzy świętem Pesach a Szawuot (por. omeru liczenie), kiedy to zakazane jest wykonywanie wielu czynności (np. zawieranie małżeństw, strzyżenie włosów, noszenie nowych ubrań) i jedynie trzydziestego trzeciego dnia po Pesach, zw. Lag ba-Omer, owe zakazy nie obowiązują. Jeszcze inny charakter mają ś. świeckie, najczęściej o charakterze narodowym, wprowadzone stosunkowo niedawno, np. Jom ha-Szoa czy Jom Jeruszalajim. Niekiedy ś. żydowskie dzieli się na: 1. historyczne (Pesach, Szawuot, Sukot); 2. ściśle religijne (Rosz ha-Szana, Jom Kipur); 3. tzw. ś. drugorzędne (Chanuka, Purim oraz doroczne posty – Sziwa Asar be-Tam(m)uz, Post Gedaliasza, Asara be-Tewet, Post Estery); 4. dni powszednie o szczególnym znaczeniu (Lag ba-Omer, Szloszet jeme(j) ha-hagbala,Tu be-Aw, Tu bi-Szwat, Jom ha-Mejuchas, Isru Chag). Daty poszczególnych ś. są ruchome w stosunku do obowiązującego dziś powszechnie kalendarza gregoriańskiego (por. kalendarz żydowski). Równocześnie czas obchodzenia niektórych ś.Erec Israel nieznacznie różni się od praktyki, stosowanej w diasporze, gdzie – od czasów starożytnych – dodaje się (poza Jom Kipur) dodatkowy, drugi dzień, zw. jom tow szeni szel galujot (hebr., dzień drugi świąteczny dla wygnania). (Zob. też mukce)

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]