judaizm reformowany

judaizm reformowany

zw. niekiedy liberalnym bądź postępowym – odłam w łonie judaizmu, oparty na odrzuceniu poglądu o niezmienności Prawa Pisanego i przyjęciu założenia, że jest ono zależne od zmieniających się czynników historycznych, za którym poszły zmiany w tradycji liturgii, tekstach modlitw, kulcie synagogalnym (wprowadzenie muzyki, organów, powiązanie bimy z aron ha-kodesz – nie bez inspiracji ze strony chrześcijańskiej), używaniu w modlitwach oraz kazaniach języka kraju osiedlenia itd. Grunt dla j.r. przygotowała haskala i wystąpienia M. Mendels(s)ohna, związane z ujęciem religii żydowskiej, jako racjonalnego i uniwersalistycznego systemu, oraz ze znaczeniem pozarabinicznego wykształcenia. Przełom przyniosło otwarcie się w Europie Zachodniej realnych perspektyw na emancypację Żydów. Pierwsza synagoga nowego typu (zw. także w Polsce templem bądź – ze względu na kierunek inspiracji – „niemiecką”, a nieco później, z powodu języka w jakim wygłaszano tam kazania – „polską”) została wzniesiona w 1810 w Seesen w Westfalii. Jednak trwałym ośrodkiem reformacji stał się dopiero Hamburg (od 1818). Dużą rolę w ugruntowaniu i rozwoju ideologii j.r. odegrali historycy, związani z ruchem Wissenschaft des Judemtums. L. Zunz m.in. wykazał, że wygłaszanie kazań w języku kraju osiedlenia było dawnym zwyczajem, aż po czasy getta, oraz wskazał na historyczne przemiany poezji liturgicznej oraz zwyczajów żydowskich. A. Geiger wręcz wskazywał, że znaczna część rytuału i praktyk relgijnych, odziedziczonych po przeszłości, nie ma fundamentalnego znaczenia, gdyż jest owocem ewolucji, tak w czasach biblijnych, jak i talmudycznych. Nie ma więc powodu dla utrzymywania nadal zamkniętej w sobie gminy, oraz kontynuowania praktyk religijnych o charakterze „partykularno-narodowym”, w tym modlitw o powrót do Syjonu, o wznowienie składania ofiar i odbudowę Świątyni Jerozolimskiej. Okrzepnięcie ruchu reformy przyniosły rabinackie konferencje w Brunszwiku (1844), we Frankfurcie n. Menem (1845) i Wrocławiu (1846), podczas których wyłoniła się radykalna mniejszość, zmierzająca do zarzucenia obyczaju obrzezania, przestrzegania zasady koszerności potraw oraz „przeniesienia” szabatu na niedzielę. Ten kierunek, obejmujący nadal mniejszość w ruchu reformowanym, zachował swą aktualność do naszych czasów (np. ordynacja kobiet na stanowiska rabiniczne, czy społeczności synagogalne homoseksualistów). Także większość Żydów na Zachodzie wyrażała już ok. poł. XIX w. zgodę na fundamentalne zmiany, jak uznanie „obiektywnego braku konieczności” odmawiania modlitw w języku hebrajskim. Ważnym czynnikiem rozwoju j.r. były także, powstające w XIX w., seminaria rabinackie. Negatywny stosunek do syjonizmu, zwłaszcza tzw. liberalnego judaizmu, zmienił się dopiero po Holokauście. Rozwijające się od pocz. XIX w. na ziemiach polskich społeczności synagog reformowanych (synagogi postępowe; Wielka Synagoga na Tłomackiem), a w większym stopniu od ok. poł. XIX w. (m.in. Kraków – Tempel w Krakowie, Stowarzyszenie Izraelitów Postępowych]; Lwów –  Deutsch Israelitisches Bethaus) pozostawały w zdecydowanej mniejszości, głównie wobec siły miejscowego judaizmu ortodoksyjnego oraz chasydyzmu. Dopiero w 1936 odbył się pierwszy kraj. zjazd ich przedstawicieli, podczas gdy na Zachodzie reprezentacje j.r. poczęły zyskiwać formy organizacyjne już w XIX w. (World Union for Progressive Judaism istniała od 1926). Obecnie j.r. jest szczególnie silny w Stanach Zjednoczonych (ponad 700 kongregacji); w Izraelu Movement for Progressive Judaism powstał dopiero w latach 50. XX w. (obecnie ok. 15 kongregacji i 2 kibuce).