parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

judaizm reformowany

judaizm reformowany

zw. niekiedy liberalnym bądź postępowym – odłam w łonie judaizmu, oparty na odrzuceniu poglądu o niezmienności Prawa Pisanego i przyjęciu założenia, że jest ono zależne od zmieniających się czynników historycznych, za którym poszły zmiany w tradycji liturgii, tekstach modlitw, kulcie synagogalnym (wprowadzenie muzyki, organów, powiązanie bimy z aron ha-kodesznie bez inspiracji ze strony chrześcijańskiej), używaniu w modlitwach oraz kazaniach języka kraju osiedlenia itd. Grunt dla j.r. przygotowała haskala i wystąpienia M. Mendels(s)ohna, związane z ujęciem religii żydowskiej, jako racjonalnego i uniwersalistycznego systemu, oraz ze znaczeniem pozarabinicznego wykształcenia. Przełom przyniosło otwarcie się w Europie Zachodniej realnych perspektyw na emancypację Żydów. Pierwsza synagoga nowego typu (zw. także w Polsce templem bądź – ze względu na kierunek inspiracji – „niemiecką”, a nieco później, z powodu języka w jakim wygłaszano tam kazania – „polską”) została wzniesiona w 1810 w Seesen w Westfalii. Jednak trwałym ośrodkiem reformacji stał się dopiero Hamburg (od 1818). Dużą rolę w ugruntowaniu i rozwoju ideologii j.r. odegrali historycy, związani z ruchem Wissenschaft des Judemtums. L. Zunz m.in. wykazał, że wygłaszanie kazań w języku kraju osiedlenia było dawnym zwyczajem, aż po czasy getta, oraz wskazał na historyczne przemiany poezji liturgicznej oraz zwyczajów żydowskich. A. Geiger wręcz wskazywał, że znaczna część rytuału i praktyk relgijnych, odziedziczonych po przeszłości, nie ma fundamentalnego znaczenia, gdyż jest owocem ewolucji, tak w czasach biblijnych, jak i talmudycznych. Nie ma więc powodu dla utrzymywania nadal zamkniętej w sobie gminy, oraz kontynuowania praktyk religijnych o charakterze „partykularno-narodowym”, w tym modlitw o powrót do Syjonu, o wznowienie składania ofiar i odbudowę Świątyni Jerozolimskiej. Okrzepnięcie ruchu reformy przyniosły rabinackie konferencje w Brunszwiku (1844), we Frankfurcie n. Menem (1845) i Wrocławiu (1846), podczas których wyłoniła się radykalna mniejszość, zmierzająca do zarzucenia obyczaju obrzezania, przestrzegania zasady koszerności potraw oraz „przeniesienia” szabatu na niedzielę. Ten kierunek, obejmujący nadal mniejszość w ruchu reformowanym, zachował swą aktualność do naszych czasów (np. ordynacja kobiet na stanowiska rabiniczne, czy społeczności synagogalne homoseksualistów). Także większość Żydów na Zachodzie wyrażała już ok. poł. XIX w. zgodę na fundamentalne zmiany, jak uznanie „obiektywnego braku konieczności” odmawiania modlitw w języku hebrajskim. Ważnym czynnikiem rozwoju j.r. były także, powstające w XIX w., seminaria rabinackie. Negatywny stosunek do syjonizmu, zwłaszcza tzw. liberalnego judaizmu, zmienił się dopiero po Holokauście. Rozwijające się od pocz. XIX w. na ziemiach polskich społeczności synagog reformowanych (synagogi postępowe; Wielka Synagoga na Tłomackiem), a w większym stopniu od ok. poł. XIX w. (m.in. Kraków – Tempel w Krakowie, Stowarzyszenie Izraelitów Postępowych]; Lwów –  Deutsch Israelitisches Bethaus) pozostawały w zdecydowanej mniejszości, głównie wobec siły miejscowego judaizmu ortodoksyjnego oraz chasydyzmu. Dopiero w 1936 odbył się pierwszy kraj. zjazd ich przedstawicieli, podczas gdy na Zachodzie reprezentacje j.r. poczęły zyskiwać formy organizacyjne już w XIX w. (World Union for Progressive Judaism istniała od 1926). Obecnie j.r. jest szczególnie silny w Stanach Zjednoczonych (ponad 700 kongregacji); w Izraelu Movement for Progressive Judaism powstał dopiero w latach 50. XX w. (obecnie ok. 15 kongregacji i 2 kibuce).

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]