BLADY-SZWAJGER Adina Irena (1917–1993)

Przed wojną

Adina Blady-Szwajger (po wojnie Świdowska) urodziła się 21 marca 1917 roku w Warszawie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Jej ojcem był Izaak Szwajgier, autor książek dla dzieci, który z powodów politycznych w 1927 roku wyjechał do Palestyny, a matką dyrektorka żeńskiego Prywatnego Gimnazjum „Jehudyjah” mieszczącego się przy ul. Długiej 55 w Warszawie Stefania (Batszewa) Szwajgier, do którego uczęszczała Adina. Historii uczył ją Emanuel Ringelblum. Po maturze, w 1934 roku rozpoczęła studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Miała je ukończyć w roku akademickim 1939/1940, ale wybuch wojny przerwał te plany.

27 lipca 1939 roku Adina wyszła za mąż za Stefana Szpigielmana. Ze względu na jego rodziców, którzy sprzeciwiali się temu związkowi, wzięli ślub religijny w tajemnicy.

Po wybuchu wojny Adina zorganizowała punkt medyczny w piwnicy kamienicy swojego domu przy ul. Świętojerskiej 30. W tym schronie przeszłam <<chrzest>> wojenny warunków pracy, pisała w swoich wspomnieniach (Blady-Szwajger, Warszawa 2010, 19). Po kapitulacji stolicy uciekła na wschód, do męża, który wyjechał już wcześniej – najpierw do Białegostoku, a stamtąd, już razem z nim, do Lwowa. Pod koniec 1939 roku wróciła do Warszawy. Po powrocie małżeństwo zamieszkało przy ul. Świętojerskiej 30, razem ze Stefanią Szwajgier. Pomimo braku formalnego wykształcenia 11 marca 1940 roku Adina rozpoczęła pracę w Szpitalu dla Dzieci im. Bersohnów i Baumanów przy ul. Śliskiej 51, którego dyrektorką była Anna Braude-Heller.

Getto warszawskie

Po utworzeniu getta ul. Świętojerska znalazła się w jego granicach, rodzina nie musiała się więc przenosić. Adina w dalszym ciągu pracowała w Szpitalu dla Dzieci im. Bersohnów i Baumanów, a od października 1941 roku w nowej filii tej placówki – na rogu Leszna i Żelaznej.  Opiekowała się dziećmi chorymi na gruźlicę i tyfus oraz cierpiącymi z powodu choroby głodowej.

W czasie pierwszej akcji likwidacyjnej szpital został przeniesiony na ul. Stawki 6, tuż przy Umschlagplatzu. 29 lipca 1942 roku jej matka Stefania Szwajger została wywieziona do obozu zagłady w Treblince. Od Braude-Heller Adina dostała tzw. numerek życia, chroniący przed deportacją.

Kilka tygodni później, 12 września 1942 roku chorych i część personelu wysłano do Treblinki. W tym czasie Adina Blady-Szwajger, która później opisała to w swoich niezwykle przejmujących wspomnieniach, razem z Anną Margolis podały dzieciom śmiertelną dawkę morfiny, aby uchronić je przed transportem i śmiercią w komorach gazowych lub zastrzeleniem na miejscu.

Na początku sierpnia 1942 roku małżeństwo musiało się przenieść do pokoju na Lesznie (prawdopodobnie w domu kwaterunkowym urzędników Wydziału Pracy), ponieważ w ich mieszkaniu zainstalowano szop szczotkarzy. Adina jednak wraz z pozostałymi pracownikami szpitala została skoszarowana przy ul. Gęsiej 6, gdzie pracowała jako lekarka, salowa i asystentka chirurgii.

Po styczniowej akcji, 25 stycznia 1943 roku rano Adina opuściła getto i przeszła na tzw. aryjską stronę, gdzie działała jako łączniczka Żydowskiej Organizacji Bojowej. Zachęcał ją do tego Marek Edelman: Marek mi tłumaczył, że mam <<dobry>> wygląd – byłam naturalną blondynką z niebieskimi oczami – że nie mam żadnego akcentu w języku polskim, więc mogę się swobodnie poruszać po mieście i będę <<tam>> bardziej przydatna niż tu, ale mnie się wciąż zdawało, że to będzie jakaś ucieczka i oni tu zginą, a ja tam może przeżyję, że nie mogę… I wtedy wtrącił się Abrasza Blum. […] I właściwie dużo nie mówił, tylko uśmiechnął się tym swoim spokojnym uśmiechem i powiedział, że tak trzeba. I że to wcale nie będzie bezpieczne. Ale konieczni są ludzie, którzy tam będą załatwiać różne sprawy. Nie tylko mieszkaniowe. Przecież i broń idzie z tamtej strony – powiedział. Więc? – Więc umilkłam. Bardzo go szanowałam (Blady-Szwajger, Warszawa 2010, 128–129).

Od tego momentu funkcjonowała pod fałszywym nazwiskiem Irena Mermińska. Początkowo zamieszkała z Helą Keilson przy ul. Dzielnej, a następnie z Marią Sawicką przy ul. Miodowej 24 oraz w Międzylesiu. Zajmowała się dostarczaniem fałszywych dokumentów i zdobywaniem pieniędzy, a przed wybuchem powstania również dostarczaniem broni i amunicji. Wiele lat po wojnie Edelman tak ją wspominał: To był prawdziwy przyjaciel. Mogłeś jej dać własną głowę do koszyka, a przeniosłaby ją bezpiecznie przez wachę (Strażnik, 2006, 139).

Kilka dni po niej z getta wyszedł również jej mąż, który z powodu tzw. złego wyglądu był zmuszony do ukrywania się w piwnicy na Mokotowie. Bardzo źle to znosił, dlatego w lipcu 1943 roku Adina zdecydowała się oddać mu swoją promesę palestyńską i odprowadzić go do Hotelu Polskiego, który okazał się pułapką. Nie pamiętam, jak się stało, że to jedno darmowe miejsce zaoferowane nam przez żydowskich gestapowców, którzy szukali sobie wtedy jakiegoś alibi na <<po wojnie>>, dostało się właśnie mnie. W każdym razie ja nie uważałam, że mogę jechać. Nie było nikogo innego, więc powiedziałam Stefanowi. I on się tej myśli uczepił jak ostatniej nadziei – albo może z pełną świadomością tego, co będzie. Tylko że więcej nie chciał. Nawet żyć. […] Wiedziałam, że ja mu to załatwiłam. Własnymi rękami – on tego chciał, lecz przecież gdyby nie ja, nie wiedziałby nawet, że tędy można uciec z życia (Blady-Szwajger, Warszawa 2010, 219–220, 222). Najprawdopodobniej mąż Adiny został zamordowany wkrótce potem w obozie zagłady w Auschwitz. Do końca życia towarzyszyły jej wyrzuty sumienia z tego powodu.

Na przełomie 1943 i 1944 Blady-Szwajger pracowała jako świetliczanka w ochronce Rady Głównej Opiekuńczej, która mieściła się przy klasztorze ojców salezjanów na Powiślu. Po wybuchu powstania warszawskiego w sierpniu 1944 roku pracowała w szpitalu przy ul. Miodowej 24, a następnie przy ul. Mokotowskiej.

W czasie powstania poznała swojego przyszłego drugiego męża – Władysława Świdowskiego (1914–1981), prawnika, powstańca i polskiego łącznika ŻOB. 11 października 1944 roku opuściła Warszawę razem z grupą rannych. Zamieszkała w Grodzisku Mazowieckim, w którym doczekała końca okupacji.

Po wojnie

W styczniu 1945 roku Blady-Szwajger rozpoczęła pracę w Centralnym Komitecie Żydów Polskich jako referentka ds. dziecięcych i pediatra. Po kilku miesiącach, w maju 1945 roku przeniosła się do Łagiewnik koło Łodzi, gdzie została zastępczynią dyrektorki dr Aliny Margolis-Edelman w Przeciwgruźliczym Sanatorium Dziecięcym. W 1951 roku ukończyła Akademię Medyczną w Łodzi. W styczniu 1960 roku podjęła pracę w Szczecinie, gdzie zorganizowała Sanatorium Przeciwgruźlicze dla Małych Dzieci i została dyrektorką tej placówki. Współpracowniczki z tego czasu zapamiętały jej niezwykłe ciepło i empatię do każdego pacjenta. Dzieci nazywały ją mamą (https://szczecin.wyborcza.pl/szczecin/7,34939,26993735,adina-blady-szwajger-powinna-miec-swoja-ulice-w-szczecinie.html). W wyniku kampanii antysemickiej 1968 roku straciła pracę i miała trudności ze znalezieniem nowej. Od tego momentu pracowała jako lekarka szkolna.

Z Władysławem Świdowskim miała dwie córki: Hannę Zerbe (urodzoną w 1945 roku) i Alinę Świdowską (urodzoną w 1953 roku).

W 1970 roku, po ponad 40 latach, spotkała się z ojcem w Izraelu.

Adina Blady-Szwajger (Świdowska) zmarła 19 lutego 1993 roku w Łodzi. Została pochowana na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie. Niedługo przed śmiercią, m.in. za namową Marka Edelmana, spisała wojenne wspomnienia: „I więcej nic nie pamiętam”. Po raz pierwszy ukazały się w tzw. drugim obiegu w „Zeszytach Niezależnej Myśli Lekarskiej”. Wiele lat później ukazały się wspomnienia jej męża, pisane w kryjówce – „Trzeci front. O wojnie wielkich Niemiec z Żydami Warszawy” – poświęcone głównie warszawskiemu Judenratowi, gdzie pracował w getcie.