DUR BRZUSZNY

Dur brzuszny przed wojną

Dur brzuszny (łac. typhus abdominalis) jest ciężką ogólnoustrojową chorobą bakteryjną, którą wywołują Gram-ujemne pałeczki Salmonella enterica. Rezerwuarem duru brzusznego są chorzy i nosiciele – osoby, które wyzdrowiały, ale nadal wydalają pałeczki duru brzusznego w kale lub moczu. Choroba szerzy się drogą pokarmową przez zanieczyszczone wydalinami chorych lub nosicieli żywność i wodę. Objawy kliniczne pojawiają się, gdy bakterie przenikną do krwioobiegu chorego. Należą do nich: wysoka gorączka, biegunka, powiększenie wątroby i śledziony, ból głowy (medycynapraktycna.pl). Do potwierdzenia choroby stosuje się badanie serologiczne (odczyn Widala). Dla zakażeń dochodzi najczęściej w dużych miastach; nie ma znaczenia gęstość zaludnienia, ale stan sanitarny i nawyki mieszkańców.

Przed wojną epidemie duru brzusznego zdarzały się dość często. M. in. do dużej epidemii duru brzusznego doszło wiosną 1939 roku. Apogeum przypadło na kwiecień 1939 roku, gdy zachorowało 2522 Żydów (na ogólna liczbę 3783 zachorowań), tj. 66,7% przypadków duru to chorzy Żydzi.

Dur brzuszny wśród ludności żydowskiej w latach 1939-1942

Do dużej epidemii doszło tuż po wybuchu II wojny światowej. Do epidemii przyczyniło się zniszczenie sieci wodociągowej Warszawy w czasie bombardowań we wrześniu 1939 roku. W czasie epidemii wojennej 1939 roku zanotowano 4751 zachorowań, z wysoką śmiertelnością roczną (47 na 100 tysięcy chorych). Żydzi stanowili 60% zakażonych (Ludność…, s.424). Stopniowo zachorowalność wśród Żydów procentowo spadała - w październiku 1939 stosunek chorych Żydów do chrześcijan wynosił w liczbach bezwzględnych 39:83; w lutym 1940 25:65; w marcu 36:60, w kwietniu 10:31 (ARG, t. 12, s. 498). Zanim doszło do utworzenia getta odsetek chorujących na dur Żydów obniżył się o połowę poniżej normy (względem procenta Żydów w całej populacji mieszkańców Warszawy). Wynikało to z szeroko zakrojonej akcji szczepień, w czasie których ludność żydowska poddawała się szczepieniom w wyższym odsetku niż ludność chrześcijańska. Napływający do Warszawy Żydzi również byli na dur brzuszny uodpornieni.

Bardzo mała liczba zachorowań, która wystąpiła od zamknięcia getta aż do wygaśnięcia zachorowań czyli do lipca 1941 (32 przypadki) wynikało z uodpornienia populacji w wyniku zastosowania szczepionek (nie zaś w wyniku przechorowania) (Łącki, sygn. 50, s. 72). Jak podkreślają specjaliści, na terenie getta było nadal bardzo wielu nosicieli zarazka duru (po epidemii 1939/40), a jednak mimo pogorszenia warunków sanitarnych i przeludnienia nie dochodziło do ostrych zakażeń.

Odsetek Żydów wśród ogółu chorych zmniejszył się po szczepieniach, mimo że odsetek ludności nie uległ zmianom. Procentowo zagadnienie przedstawiało się w sposób następujący: 1939 – 61,3%, 1940 – 30,3, 1941 – 11,8% chorujących Żydów w stosunku do ogólnej populacji Warszawy (Łącki, sygn. 50).

Do małej lokalnej epidemii doszło w getcie w drugim kwartale 1941 roku – odnotowano 12 zachorowań (na ogólną liczbę 44 przypadków w Warszawie), tzn. 27% było zachorowaniami w getcie. Największe różnice uwidoczniły się od połowy 1941 roku, gdy dur brzuszny wygasł wśród Żydów.

W czasie wzmożonych zachorowań na dur brzuszny zapadało więcej dzieci niż dorosłych (podobna zależność występowała wśród chrześcijan).W ciągu pierwszych 5 miesięcy 1941 roku z powodu duru brzusznego w szpitalu Bersohnów i Baumanów hospitalizowanych było 47 dzieci – zmarło 1 (dla porównania na gruźlicę chorowało 154, zmarło 36) (ARG, t. 34, s. 11).

 „Duru brzusznego prawie zupełnie nie było dzięki powtarzanym corocznie szczepieniom ochronnym całej ludności” (Makower, 1987, s. 105) – podsumował sytuację lekarz Henryk Makower.

Do odrodzenia choroby w niewielkiej liczbie doszło jesienią 1942 – w getcie zanotowano ok. 40 przypadków duru, głównie wśród powracających z obozów pracy (ARG, t. 33, s. 463).