SZPIGIELMAN Stefan (1913-1943)

Przedwojenne życie

Stefan Szpigielman urodził się 1 września 1913 roku w Warszawie w rodzinie Hermana (Hersza Lejba) i Salomei (Sury Cypy) z domu Bernstock. Wraz z rodzicami i starszym o rok bratem Mieczysławem mieszkał przy ul. Królewskiej 29a. Ojciec Stefana był kupcem i przedstawicielem handlowym (prowadził tzw. dom agenturalny) firm farmaceutycznych i branży spożywczej, był m.in. kontrahentem słynnej warszawskiej firmy Stanisława Strójwąsa, która produkowała koncentraty spożywcze. W 1931 roku Stefan ukończył Gimnazjum Zgromadzenia Kupców w Warszawie i rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Dyplom magistra prawa uzyskał 12 grudnia 1938 roku.

27 lipca 1939 roku Stefan poślubił Adinę Blady-Szwajger, studentkę Wydziału Lekarskiego i córkę dyrektorki żeńskiego gimnazjum Jehudija – Stefanii Szwajgier. 

Wybuch wojny

7 września 1939 roku w odpowiedzi na wezwanie płk. Umiastowskiego, Stefan, podobnie jak tysiące młodych warszawiaków, opuścił Warszawę i wyruszył na wschód. Wkrótce dotarł do Białegostoku, gdzie odnalazł żonę, która przedarła się tam inną drogą. Po krótkim pobycie w Białymstoku małżonkowie udali się do Lwowa. Napięta atmosfera w mieście i zagrożenie wywózką na Syberię sprawiły, że Stefan i Adina postanowili powrócić do rodzinnego miasta.

2 grudnia 1939 roku byli z powrotem w stolicy. Zamieszkali razem z matką Adiny, Stefanią Szwajgier, w rodzinnym domu Adiny przy ul. Świętojerskiej 30. Aby utrzymać rodzinę, Stefan wraz z bratem rozpoczęli sprzedaż chemikaliów i surogatów do produkcji żywności, korzystając z przedwojennych kontaktów oraz pozostałości towarów w magazynach rodzinnej firmy. Ponadto, aby uniknąć poboru do pracy przymusowej, Stefan wystarał się o posadę urzędnika Wydziału Pracy (nie udało się ustalić na czym polegała jego praca, on sam wspomina, że był „urzędnikiem średniego stopnia w hierarchii służbowej”; Szpigielman, s. 37). Adina znalazła zatrudnienie jako lekarka w szpitalu dladzieci im. Bersohnów i Baumanów, brat Mietek pracował jako lekarz w szpitalu na Czystem.

W getcie

Z powodu pogarszającej się sytuacji ekonomicznej rodziny Stefan znalazł dodatkowe źródło dochodów - szmugiel żywności ze strony aryjskiej. Dzięki temu sytuacja rodziny była stabilna. Akcja eksterminacyjna latem 1942 roku przerwała tę w miarę bezpieczną egzystencję. Stefan, jego brat oraz Adina z powodu zatrudnienia w instytucjach gettowych posiadali stosowne zaświadczenia, oddalające niebezpieczeństwo wywózki „na wschód”. W czasie „kotła” otrzymali także „numerki życia”. W czasie wielkiej akcji życie straciła teściowa Stefana – Stefania Szwajger, a także zmarł jego sparaliżowany ojciec (prawdopodobnie w wyniku eutanazji). Przez całą akcję Stefan usiłował ukryć swoją matkę i ciotkę – dwie starsze kobiety bez szans na „numerek życia”.

W czasie akcji styczniowej Stefan ukrywał się wraz z najbliższą rodziną w kamienicy przy ul. Kupieckiej. Do rodzinnego grona ukrywających się należeli: matka Salomea, brat Mietek wraz z żoną Rutą z domu Schiper, rodzice Ruty: Ignacy i Maria Schiperowie oraz jej siostra Anna.

Śmierć

29 stycznia 1943 roku Stefan opuścił getto i przeszedł na stronę aryjską (4 dni wcześniej na stronę aryjską przeszła Adina, skierowana do pracy łączniczki przez ŻOB). Stefan miał przygotować kryjówkę dla reszty rodziny poza gettem. Tych zamierzeń nie udało się zrealizować – Stefan ukrywał się sam w piwnicy zieleniarki przy ul. Noakowskiego. Stopniowo jego stan psychiczny pogarszał się, tracił siłę woli i chęć życia. Jedynym jego celem było ukończenie wspomnień z getta, które spisywał od momentu ukrycia do maja 1943 roku. Do kryjówki Stefana kilkukrotnie przychodziła jego żona Adina, przynosząc prasę konspiracyjną i najnowsze wieści, m. in. także tragiczną wiadomość o śmierci matki oraz wywiezieniu do obozu brata i bratowej Stefana.

Widząc pogłębiająca się apatię męża, Adina zaoferowała Stefanowi promesę palestyńską, którą otrzymała w kręgach konspiracyjnych. Promesa ta umożliwiła Szpigielmanowi udanie się do Hotelu Polskiego, gdzie Stefan Szpigielman zgłosił się 11 lipca 1943 roku. Spędził tam dwa dni wraz z innymi Żydami, dysponującymi paszportami państw południowoamerykańskich i tzw. certyfikatami palestyńskimi. 13 lipca Stefan wraz z grupą innych osób został przez esesmanów brutalnie wepchnięty do ciężarówki, stojącej przed hotelem. Okoliczności jego śmierci nie są znane.

Rękopis wspomnień Stefana Szpigielmana przetrwał wojnę i jest obecnie przechowywany w archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego; tekst został wydany drukiem (Szpigielman, 2020).