parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Wid(d)uj

Wid(d)uj

wid(d)uj (hebr., Spowiedź; jid. Wide) – 1. wyznanie grzechów, które w połączeniu ze skruchą i zadośćuczynieniem, może przynieść penitentowi darowanie kary przez Stwórcę. W judaizmie nie ma miejsca na jakiekolwiek pośrednictwo między spowiadającym się a Bogiem. Spowiedź zawsze ma charakter indywidualnego zwrócenia się do Stwórcy, którego nie niweluje nawet odmawianie W. w czasie modłów publicznych. Równocześnie ostatecznym etapem spowiedzi jest nie powracanie do popełniania danego grzechu i tylko wówczas uzyskuje ona swą pełną religijną wartość. Według literatury rabinicznej, wyznanie grzechów jest warunkiem niezbędnym do uzyskania ich odpuszczenia, bowiem jest ono ujmowane jako apelowanie do miłosierdzia Bożego. Koncepcja ta wynikała z interpretacji wersu Księgi Przysłów (28,13): „Nie zazna szczęścia, kto błędy ukrywa; kto wyznaje, porzuca – ten miłosierdzia dostąpi”. W BH pojawia się wiele wzmianek o spowiedziach, w tym m.in. dotyczące Kaina (Rdz 4,13), Judy (Rdz 38,36), Saula (1 Sm 15,24) i Dawida (2 Sm 12,13). Ze spowiedzią wiązały się także ofiary przebłagalne, składane przez grzeszników, bowiem spowiedź stanowiła o ich ważności. W Świątyni Jerozolimskiej arcykapłan, podczas rytuału zw. awoda, w święto Jom Kipur wyznawał grzechy własne, a potem kolejno, w imieniu kapłanów i całego ludu, zgodnie z nakazem Księgi Kapłańskiej (16,21). W okr. po zburzeniu Świątyni, modlitwy wygłaszane podczas awody i opisujące ów porządek zostały włączone do dodatkowego nabożeństwa w Jom Kipur (musaf). Nie ma pełnej zgodności, co do tego, kiedy skrystalizowała się związana z tym forma wyznania grzechów, lecz z całą pewnością stało się to przed rokiem 1000. Przyjęła ona kształt modlitw Aszamnu (krótszej) i Al chet (dłuższej). Teksty tych sformalizowanych wyznań podawane są w pierwszej osobie liczby mnogiej, co ma przypominać o zasadzie talmudycznej: kol Israel arewim ze ba-ze (hebr., wszyscy Żydzi są odpowiedzialni za każdego z nich [tj. za każdego członka swej społeczności]; traktat Sanhedrin 16b). W wielu rytach wyznanie grzechów w postaci Aszamnu jest odmawiane w każdy poniedziałek i czwartek, podczas modłów porannych (szacharit), wraz z Tachanun. Zwyczajowo także pan młody odmawia je w przeddzień ślubu, tak by wejść z małżonką w nowe życie bez obciążenia starymi grzechami. Szczególne znaczenie ma indywidualne wyznanie grzechów na łożu śmierci (por. śmierć). Nakaz ten, zawarty w Talmudzie (traktat Szabat 32a), opierał się na interpretacji spowiedzi Akana przed jego ukamienowaniem za świętokradztwo (Joz 7,19-23). Właściwie nie ma jednej określonej formy tego typu wyznania. Konający mógł nie być w stanie wygłaszać rozbudowanej formy wyznania grzechów. Najkrótszą jego formułą, opartą na nakazie Miszny (Sanhedrin 6,2), było stwierdzenie: „Niech ma śmierć będzie pokutą za wszystkie grzechy…”, której stosowanie – jako jeden z pierwszych – odnotował Nachmanides. W różnych rytach wyznanie grzechów przyjmowało rozmaite formy, w skład których wchodziły modlitwy i kilkakrotne powtarzane frazy (np. w rycie aszk. kończyło go siedmiokrotnie powtórzone Ha-Szem Hu ha-Elohim [hebr., Pan, On jest Bogiem] i recytacja modlitwy Szma Israel). Regularne odprawianie spowiedzi w kręgu przyjaciół bądź w towarzystwie nauczyciela, było praktykowane w niektórych kręgach mistyków żyd., zwł. wśród kabalistów w XVI w. Praktyka ta nie znalazła jednak powszechnego uznania. Natomiast wyznanie grzechów przed śmiercią stało się zaczynem zwyczaju odmawiania W. w okr. szczególnych zagrożeń, w poczuciu niebezpieczeństwa śmierci, w duchu Kid(d)usz ha-Szem. W związku z tym, podczas Holokaustu, idący na miejsce kaźni Żydzi często odmawiali W. 2. gatunek intermediów, nawiązujący do wyznania grzechów (spowiedzi) jak w czasie Jom Kipur lub przed śmiercią (por. 1.), pojawiający się w teatralnych przedstawieniach żydowskich, prawdopodobnie pod wpływem dramatu jezuickiego, a zwł. tzw. tańców śmierci. Jest on oparty na klasycznym motywie odwrócenia ról w kontekście „ludycznym”. Zazwyczaj treść w. stanowił rodzaj spowiedzi grupy postaci, które zostały wezwane do niej, ze względu na rolę odgrywaną w czasach biblijnych oraz współczesnych. Osoby dramatu były uporządkowane w sposób alfabetyczny. Autorzy w. w swych rymowanych utworach najczęściej posługiwali się prymitywnym bądź wulgarnym humorem.

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]