Wid(d)uj

Wid(d)uj

wid(d)uj (hebr., Spowiedź; jid. Wide) – 1. wyznanie grzechów, które w połączeniu ze skruchą i zadośćuczynieniem, może przynieść penitentowi darowanie kary przez Stwórcę. W judaizmie nie ma miejsca na jakiekolwiek pośrednictwo między spowiadającym się a Bogiem. Spowiedź zawsze ma charakter indywidualnego zwrócenia się do Stwórcy, którego nie niweluje nawet odmawianie W. w czasie modłów publicznych. Równocześnie ostatecznym etapem spowiedzi jest nie powracanie do popełniania danego grzechu i tylko wówczas uzyskuje ona swą pełną religijną wartość. Według literatury rabinicznej, wyznanie grzechów jest warunkiem niezbędnym do uzyskania ich odpuszczenia, bowiem jest ono ujmowane jako apelowanie do miłosierdzia Bożego. Koncepcja ta wynikała z interpretacji wersu Księgi Przysłów (28,13): „Nie zazna szczęścia, kto błędy ukrywa; kto wyznaje, porzuca – ten miłosierdzia dostąpi”. W BH pojawia się wiele wzmianek o spowiedziach, w tym m.in. dotyczące Kaina (Rdz 4,13), Judy (Rdz 38,36), Saula (1 Sm 15,24) i Dawida (2 Sm 12,13). Ze spowiedzią wiązały się także ofiary przebłagalne, składane przez grzeszników, bowiem spowiedź stanowiła o ich ważności. W Świątyni Jerozolimskiej arcykapłan, podczas rytuału zw. awoda, w święto Jom Kipur wyznawał grzechy własne, a potem kolejno, w imieniu kapłanów i całego ludu, zgodnie z nakazem Księgi Kapłańskiej (16,21). W okr. po zburzeniu Świątyni, modlitwy wygłaszane podczas awody i opisujące ów porządek zostały włączone do dodatkowego nabożeństwa w Jom Kipur (musaf). Nie ma pełnej zgodności, co do tego, kiedy skrystalizowała się związana z tym forma wyznania grzechów, lecz z całą pewnością stało się to przed rokiem 1000. Przyjęła ona kształt modlitw Aszamnu (krótszej) i Al chet (dłuższej). Teksty tych sformalizowanych wyznań podawane są w pierwszej osobie liczby mnogiej, co ma przypominać o zasadzie talmudycznej: kol Israel arewim ze ba-ze (hebr., wszyscy Żydzi są odpowiedzialni za każdego z nich [tj. za każdego członka swej społeczności]; traktat Sanhedrin 16b). W wielu rytach wyznanie grzechów w postaci Aszamnu jest odmawiane w każdy poniedziałek i czwartek, podczas modłów porannych (szacharit), wraz z Tachanun. Zwyczajowo także pan młody odmawia je w przeddzień ślubu, tak by wejść z małżonką w nowe życie bez obciążenia starymi grzechami. Szczególne znaczenie ma indywidualne wyznanie grzechów na łożu śmierci (por. śmierć). Nakaz ten, zawarty w Talmudzie (traktat Szabat 32a), opierał się na interpretacji spowiedzi Akana przed jego ukamienowaniem za świętokradztwo (Joz 7,19-23). Właściwie nie ma jednej określonej formy tego typu wyznania. Konający mógł nie być w stanie wygłaszać rozbudowanej formy wyznania grzechów. Najkrótszą jego formułą, opartą na nakazie Miszny (Sanhedrin 6,2), było stwierdzenie: „Niech ma śmierć będzie pokutą za wszystkie grzechy…”, której stosowanie – jako jeden z pierwszych – odnotował Nachmanides. W różnych rytach wyznanie grzechów przyjmowało rozmaite formy, w skład których wchodziły modlitwy i kilkakrotne powtarzane frazy (np. w rycie aszk. kończyło go siedmiokrotnie powtórzone Ha-Szem Hu ha-Elohim [hebr., Pan, On jest Bogiem] i recytacja modlitwy Szma Israel). Regularne odprawianie spowiedzi w kręgu przyjaciół bądź w towarzystwie nauczyciela, było praktykowane w niektórych kręgach mistyków żyd., zwł. wśród kabalistów w XVI w. Praktyka ta nie znalazła jednak powszechnego uznania. Natomiast wyznanie grzechów przed śmiercią stało się zaczynem zwyczaju odmawiania W. w okr. szczególnych zagrożeń, w poczuciu niebezpieczeństwa śmierci, w duchu Kid(d)usz ha-Szem. W związku z tym, podczas Holokaustu, idący na miejsce kaźni Żydzi często odmawiali W. 2. gatunek intermediów, nawiązujący do wyznania grzechów (spowiedzi) jak w czasie Jom Kipur lub przed śmiercią (por. 1.), pojawiający się w teatralnych przedstawieniach żydowskich, prawdopodobnie pod wpływem dramatu jezuickiego, a zwł. tzw. tańców śmierci. Jest on oparty na klasycznym motywie odwrócenia ról w kontekście „ludycznym”. Zazwyczaj treść w. stanowił rodzaj spowiedzi grupy postaci, które zostały wezwane do niej, ze względu na rolę odgrywaną w czasach biblijnych oraz współczesnych. Osoby dramatu były uporządkowane w sposób alfabetyczny. Autorzy w. w swych rymowanych utworach najczęściej posługiwali się prymitywnym bądź wulgarnym humorem.