parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Judenrat

Judenrat

(niem., Rada Żydowska) – ogólna nazwa używana na określenie utworzonych przez Niemców organów administracji społeczności żydowskiej w okresie przed i podczas II wojny światowej; jako nazwa własna występuje jedynie na terenie Europy Środk.-Wschodniej. Równolegle stosowano inne nazwy; np. rada żydowska w getcie łódzkim nosiła miano Rady Starszych (niem. Altestenrat). J. nie miały jednolitej struktury, różny był też obszar ich działania: miasto, większa jednostka administracyjna, cały kraj (Niemcy, Francja, Belgia). Po utworzeniu gett, co dotyczyło niemal wyłącznie ziem polskich (por. getta w okresie Holokaustu), J. pełniły funkcje osobnych, w zasadzie formalnie nie kontaktujących się ze sobą zarządów miejskich. W niektórych miejscowościach – w Chełmie, Przemyślu, Radomsku i innych istniały powiatowe rady żydowskie; w Radomiu zorganizowano radę, której podlegały J. tego dystryktu; na Śląsku działała Centrala Żydowskich Rad Starszych Górnego Śląska. Pierwsze J. powołano w centralnej i zachodniej Polsce na przełomie września i października 1939, na mocy telefonogramu szefa RSHA, Reinharda Heydricha, z 21 IX 1939, rozesłanego do dowódców Oddziałów Operacyjnych Służby Bezpieczeństwa i Policji Bezpieczeństwa (Einsatzgruppen des Sicherheitsdienstes und der Sicherheitspolizei), dotyczącego kwestii żydowskiej na okupowanych terenach. Heydrich nakazywał tworzenie w dotychczasowych gminach wyznaniowych żydowskich „rad starszych”, których członkowie mieli pochodzić spośród wpływowych osobistości miejscowych społeczności. Udział prominentnych osób w J., z jednej strony miał zapewnić sprawne wykonywanie poleceń, z drugiej – kompromitację tychże w oczach Żydów. Pierwszym zadaniem J. było przeprowadzenie spisu ludności na terenie działania i współorganizowanie procesu przenoszenia Żydów z małych miejscowości do większych. Rady obciążono odpowiedzialnością za dokładne i terminowe spełnianie wszystkich rozporządzeń, zarówno wydanych, jak i tych, które dopiero miały zostać wydane. Ustrój i funkcje rad zostały ustalone zarządzeniem Hansa Franka z 18 XI 1939, sprawującego władzę w GG. Na jego mocy, w miejscowościach liczących poniżej 10 tys. mieszkańców, społeczności żydowskich wybierały rady liczące 12, w większych – 24 i więcej członków; rady same wybierały przewodniczącego i jego zastępcę; w praktyce najczęściej Niemcy desygnowali przewodniczącego, który sam dobierał radnych. Wybory musiały uzyskać aprobatę władz niemieckich; ich konkretne interwencje w sprawach personalnych zdarzały się nader rzadko. J. sprawowały władzę w różnym trybie; decyzje podejmowano kolegialnie bądź jednoosobowo (getto łódzkie). Zwierzchnictwo nad nimi sprawowały niemieckie władze administracyjne, a w większych miastach – specjalnie utworzone urzędy (por. getto warszawskie); bezpośrednie rozkazy wychodziły też od SS i gestapo. Do pierwszych zadań J. należało m.in.: wyznaczanie ludzi do prac przymusowych, ewakuacja z mieszkań i przekazanie ich Niemcom, płacenie grzywien, okupów i kontrybucji, konfiskata kosztowności i opieka nad przesiedleńcami. Nowe funkcje J. pojawiły się wraz z utworzeniem dzielnic zamkniętych. Polegały one na udziale w organizacji przesiedleń do gett, potem na utrzymaniu porządku publicznego, ewidencji ludności, organizowaniu wytwórczości, zapobieganiu szmuglowi, dystrybucji żywności, węgla i innych towarów, zapewnieniu należytego stanu sanitarnego, zapobieganiu epidemiom, organizowaniu opieki społecznej (por. Żydowska Samopomoc Społeczna), wychowania szkolnego, przede wszystkim jednak na wykonywaniu konkretnych zarządzeń niemieckich. W ostatnim okresie istnienia gett domagano się od J. udziału w akcjach wywożenia ludności do ośrodków zagłady. Do wykonania zadań statutowych stworzono aparat urzędniczy, liczący – w zależności od wielkości getta – od kilkudziesięciu do kilkunastu tysięcy osób, oraz własną policję (Żydowska Policja Porządkowa); jedynie część zatrudnionych otrzymywała pobory, wszyscy – zwiększone przydziały żywnościowe. Powszechnie uważano, że praca dla J. gwarantuje bezpieczeństwo; nie dotyczyło to na pewno radnych – (90% z nich – będąc osobiście odpowiedzialnymi za zachowanie się ludności żydowskiej – nie dożyło akcji). Mieszkańcy gett odnosili się do J. – w istocie tylko narzędzia polityki okupanta, jednak bliższego i bardziej widocznego niż nadzór niemiecki – zwykle bardzo niechętnie, wysuwając zarzuty o niewłaściwą politykę społeczną, korupcję, gwałty i bezwzględne wykorzystywanie zaistniałej sytuacji. W istocie J., których istnienie było zjawiskiem wymuszonym faktem okupacji, dysponowały bardzo niewielkim polem manewru pomiędzy wymaganiami okupanta a potrzebami ludności. Istniały bowiem tylko cztery warianty działania: 1. odmowa jakiejkolwiek współpracy, za co można było zapłacić życiem; 2. współpraca ze zgodą tylko na wymagania natury materialnej, bez zgody na działania bezpośrednio zagrażające życiu – za co na ogół płacono życiem (por. janowski obóz we Lwowie); 3. współpraca na warunkach pogodzenia się z zagładą części społeczeństwa, za cenę uratowania reszty (getto łódz.); 4. współpraca polegająca na rezygnacji z realizacji interesów społeczności, jedynie by uratować własne życie (getto łódzkie). Z czasem miało się okazać, że wszystkie te drogi prowadziły do nikąd, zginąć mieli wszyscy Żydzi; jedynym ich sensownym alternatywnym rozwiązaniem był kontakt z organizacjami konspiracyjnymi. Ewentualne stosunki z podziemiem utrudnione były m.in. przez fakt niechęci większości Żydów do idei zbrojnego oporu, spowodowanej stosowaną przez Niemców zasadą odpowiedzialności zbiorowej i obawą przed przyspieszeniem lub spowodowaniem likwidacji getta. Większość rad przeciwna była jakiejkolwiek działalności przeciwko okupantowi, co niekiedy prowadziło do zwalczania podziemia (Kraków, Górny Śląsk) czy rywalizacji o wpływy (Ponary, getto warszawskie, Żydowska Organizacja Bojowa). W innych miejscach działalność podziemia była tolerowana, gdzieniegdzie wspierano ideę stawienia oporu, ale dopiero w chwili ostatecznej likwidacji getta (powstanie w getcie białostockim). W Kownie i Mińsku członkowie J. popierali podziemie bez zastrzeżeń, w Łachwie (Białoruś) przewodniczący rady był jednym z jego przywódców, w Diatłowie (Białoruś) żydowscy radni utworzyli oddział partyzancki, w Tuczynie (Wołyń) odegrali odegrali czołową rolę w lokalnym powstaniu. (Zob. też: Barasz Efraim; „Biuletyn Kroniki Gettowej”; Czerniaków Adam; Gens Jakub; „Kronika Getta Łódzkiego”; Merin Mojżesz; Parnas Józef; Trunk Izajasz

Encyklopedia Getta Warszawy

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]