Merin Mojżesz (Mosze, Moniek)

Merin Mojżesz (Mosze, Moniek)

(1906 Sosnowiec? – 1943 Oświęcim) – przewodniczący Judenratu w Sosnowcu podczas II wojny światowej. Przed wojną był agentem handlowym i członkiem oddziału Organizacji Syjonistycznej w Sosnowcu. Wkrótce po wkroczeniu Niemców zaczął im służyć jako przewodnik i tłumacz; miał się im przedstawić jako przewodniczacy Gminy żydowskiej, której namiastką zaczął kierować. W styczniu 1940 został mianowany przewodniczącym Centrali Żydowskich Rad Starszych Wschodniego Górnego Śląska (niemiecki Zentrale der Jüdischen Ältestenräte in Ost-Oberschlesien), której podlegało około 45 gmin i ponad 100 tysiecy Żydów. M. okazał się sprawnym administratorem, umiejętnie wykorzystującym kontakty z niemieckimi władzami. Nad podległymi sobie Judenratami sprawował nadzór poprzez inspektorów. Początkowo działania M. przynosiły dobre efekty (Żydów nie zamknięto w gettach, a racje żywnościowe były nieco wyższe, niż gdzie indziej; por. getta w okresie Holokaustu). Niektórzy zaczęli uważać go za męża opatrznościowego. Toteż jedyną opozycję wobec jego rządów stanowili przedstawiciele byłej elity gminnej, których M. zastąpił swoimi ludźmi. Sprzeciw wobec polityki prowadzonej przez M. pojawił się dopiero wraz z nasilającymi się deportacjami do obozów pracy (dwaj kierownicy Arbeitseinsatz Zentrale – Majer Brzeski i Józef Kożuch – odmówili współpracy z nim) i do obozów zagłady oraz zamykaniem gett (w Sosnowcu w marcu 1943). Polityka M. zmierzała do ratowania części społeczności, kosztem innych grup ludności (najpierw Żydów przesiedlonych z Czech, potem ludzi najuboższych). Opozycja przekształciła się w ruch oporu, w którym kluczową rolę odgrywały organizacje młodzieżowe ( Ha-Szomer ha-Cair; Ha-Noar ha-Cij(j)oni; Gordonia). M., zwany „królem żydowskim”, wierzący w swe dobre kontakty z władzami ,  uważając, że ruch ten stanowi zagrożenie, posunął się do denuncjacji kilku grup konspiracyjnych, co spowodowało wydanie nań przez podziemie wyroku śmierci. Przeciwstawiał się także kontaktom z żydowskim komitetem w Szwajcarii, który zdobywał dla Żydów paszporty państw południowoamerykańskich, umożliwiające wyjazd z okupowanej Polski. M. został aresztowany przez Niemców, wraz z kilkoma współpracownikami, równocześnie z grupą działaczy Ha-Noar ha-Cijoni, którzy weszli w posiadanie takich paszportów. Wszyscy zostali odesłani do Oświęcimia i tam zgładzeni.