Szkoła Pielęgniarstwa przy Szpitalu Starozakonnych w Warszawie

Działalność

Szkoła Pielęgniarstwa przy Szpitalu Starozakonnych w Warszawie (obecnie Szpital Wolski) w Warszawie powstała w 1923 roku. Została założona przez Towarzystwo Popierania Szkoły Pielęgniarstwa przy finansowym wsparciu miejskiego magistratu i Jointu. Szkoła była prowadzona na wzór amerykańskich szkół pielęgniarskich, a jej pierwszą dyrektorką została Amelia Greenwald, amerykańska pielęgniarka. Nauka miała trwać 2 lata i 4 miesiące. Na początku w placówce uczyło się tylko kilkanaście dziewcząt, ale w 1927 roku ich liczba wzrosła do 30, a do września 1939 roku ukończyło ją 350 uczennic. W 1938 roku dyrektorką została Sabina Szyndler, a po jej śmierci Nina Subawska. W sierpniu 1939 roku stanowisko to objęła Luba Blum-Bielicka, absolwentka szkoły z 1925 roku, która pozostała nią do końca istnienia placówki.

Po wybuchu wojny uczennice Szkoły Pielęgniarstwa (120 dziewcząt) udzielały pierwszej pomocy rannym żołnierzom przebywającym w Szpitalu na Czystem, a później również pomagały przy chorych zakaźnie. Z czasem, z powodu wyjazdów, ich liczba zmniejszyła się i na początku października 1939 roku zostało ich już tylko 45.

Po likwidacji szkolnictwa była jedną z dwóch placówek edukacyjnych, które mogły działać w getcie oficjalnie (drugą była Zawodowa Szkoła Tańca Reginy Judtowej, która mieściła się przy ul. Rymarskiej 12 w lokalu Melody Palace).
 W marcu 1940 roku odbył się egzamin dla uczennic, które rozpoczęły studia jeszcze przed wojną. 1 kwietnia 1940 roku przyjęto nowy rocznik w liczbie 12 (chociaż pozwolenie władz okupacyjnych zakładało przyjęcie jedynie 10 osób). Kilka miesięcy później, w październiku 1940 roku przyjęto już kilkadziesiąt uczennic (28 do zespołu „normalnego” i 32 do zespołu „wojennego”), ale zgłoszeń było aż 300.

Po utworzeniu getta gmach szkoły znalazł się poza jego granicami, dlatego też konieczne stało się znalezienie kolejnej siedziby. Nowa lokalizacja znajdowała się przy ul. Mariańskiej 1/Pańskiej 34. Zdaniem Luby Blum-Bielickiej, był to „jeden z najpiękniejszych budynków w getcie”. Powstał w latach 1924–1925, według pomysłu Henryka Juliana Gaya. Początkowo był przeznaczony dla warszawskiej Kasy Chorych, a w jego budynku znajdowała się także apteka. Po reformie systemu ubezpieczeń w 1935 roku został przejęty został przez Ubezpieczalnię Społeczną nr 1. W nowym miejscu szkoła zaczęła działać 15 stycznia 1941 roku. Budynek nie był jednak przystosowany do prowadzenia kursów pielęgniarskich, więc przez kilka pierwszych miesięcy wykłady i ćwiczenia odbywały się na schodach i na półpiętrze, bo jedna sala demonstracyjna z trzema łóżkami nie wystarczała. Dopiero jesienią 1941 roku szkoła uzyskała jeszcze jedno piętro w tym samym gmachu, gdzie urządzono kolejną salę wykładową. Praktyki odbywały się w kilku miejscach: na Lesznie 1 w Szpitalu na Czystem – na oddziale chirurgicznym, na Stawkach 6/8 w Szpitalu na Czystem – na oddziale zakaźnym, na ul. Śliskiej 51 w Szpitalu dla Dzieci im. Bersohnów i Baumanów – praktyki pediatryczne, na ul. Śliskiej 51 w Stacji Opieki nad Matką i Dzieckiem i w schroniskach dla uchodźców – praktyki z pielęgniarstwa szpitalnego.

Wiele lat po wojnie Alina Margolis-Edelman, córka Anny Margolis i jedna z uczennic Szkoły Pielęgniarstwa, tak opisywała wygląd jej uczennic: Na zatłoczonych, brudnych, szaro-bezbarwnych ulicach getta widywało się od czasu do czasu grupy dziewczyn w różowych sukienkach, z białymi fartuchami na szelki i w białych czapeczkach na głowie. Wyglądały jak różowe płatki kwiatów, może fiołków alpejskich, a w swojej jasności, czystości i pastelowej barwności sprawiały wrażenie istot nierealnych, zjaw przybyłych nie wiadomo skąd. Dziewczyny te były uczennicami Szkoły Pielęgniarstwa. […] Mundurki nasze były naprawdę śliczne. Sukienka w biało-różowe paski i biały fartuch do pasa z szelkami skrzyżowanymi z tyłu. Sukienki miały krótkie rękawki z białymi mankiecikami i kołnierzykami, prawie do końca getta krochmalonymi w Szkole. Na głowie miałyśmy białe lekkie czepki, które przytrzymywała z tyłu gumka. Po skończeniu drugiego roku na czepku pojawić się miała poprzecznie przyszyta czarna aksamitka. Kiedy wychodziłyśmy ze Szkoły, okrywałyśmy się szerokimi granatowymi pelerynami. Peleryny uczennic podszyte były granatowym suknem, instruktorek – niebieskim, a dyrektorki – czerwonym. Nic dziwnego, że przez długi czas byłyśmy nietykalne, nie łapali nas policjanci, a jeżeli zdarzyło się, że którąś z nas Niemcy zaprowadzili na Umschlagplatz, zawsze udawało się ją stamtąd wyprowadzić. Oczywiście nie było tak do końca (Margolis-Edelman 2004).

Sytuacja placówki pozostawała jednak trudna. W Archiwum Ringelbluma zachowało się pismo z 27 października 1941 roku zawierające prośbę o wypłacenie 3450 zł, będących oszczędnościami szkoły. „Wskazana suma jest nam potrzebna w celu zakupu środków żywnościowych dla naszych 58 uczennic, które bez wynagrodzenia pracują w żydowskich szpitalach i z powodu niedożywienia całkowicie podupadają pod względem fizycznym”, argumentowano. Prośba spotkała się z akceptacją.

Latem 1942 roku, w czasie tzw. akcji likwidacyjnej, Szkoła Pielęgniarstwa została ewakuowana. 6 sierpnia Niemcy zaprowadzili uczennice i pielęgniarki z budynku przy ul. Mariańskiej na plac Grzybowski. Po likwidacji tzw. małego getta placówka została zalegalizowana jako internat pielęgniarek i znajdowała się przy ul. Gęsiej 33 (6-pokojowe mieszkanie). Większość uczennic rozpoczęła pracę w szopach, a niektóre znalazły kryjówki na tzw. aryjskiej stronie. Lubie Blum-Bielickiej udało się uzyskać karty życia dla 20 pielęgniarek. Następnie, we wrześniu 1942 roku szkoła została przeniesiona na ul. Franciszkańską 24, zaś dziewczęta pracowały w szpitalu przy ul. Gęsiej 6/8, opiekując się m.in. chorymi na tyfus. Mimo głodu i ciężkich warunków sumiennie wykonywały swoją pracę.

Po styczniowej akcji część pielęgniarek zginęła. Dyrektorka szkoły, która przeżyła, zainicjowała akcję sabotowania rozporządzeń niemieckich dotyczących usuwania chorych ze szpitala. Był to również koniec istnienia szkoły.

Budynek przy ul. Mariańskiej 1 przetrwał wojnę. Obecnie na jego ścianie znajduje się pamiątkowa tablica z napisem: „W tym budynku w latach 1940–1942 w getcie warszawskim Luba Blum-Bielicka (1905–1973) prowadziła Żydowską Szkołę Pielęgniarek. Za swoje bohaterstwo i poświęcenie została odznaczona Medalem Florence Nightingale przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż”. Obecnie znajduje się tu Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Mariańska”.