parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Eliasz, [Prorok]

Eliasz, [Prorok]

(hebr. Elijahu ha-Nawi; Elijahu = moim Bogiem jest JHWH; jid. Eljohu Hanowi [Elje-Nowe]) (IX w. p.n.e.) – prorok z Tiszbe (w krainie Gilead), działający w Północnym Królestwie Izraela w czasach panowania króla Achaba (871/870–852/851 p.n.e.) i jego wnuka Ochozjasza (843–842 p.n.e.). O jego życiu opowiadają Księgi Królewskie (1 Krl 17–19, 21; 2 Krl 1–2). Ponury, o charakterze samotnika, prowadzący surowy tryb życia (być może nazirejczyk), E. cieszył się wielkim szacunkiem w istniejących wówczas w Izraelu bractwach prorockich (hebr. bne(j) ha-newiim), może nawet sam stał na ich czele. Zwalczał pogański kult Baala (por. bałwochwalstwo), zwiastował odrodzenie religijne Izraela, piętnował nadużycia społeczne, jakich dopuszczał się monarcha. Niechęć królewskiej pary – Achaba oraz jego małżonki, Jezabel, sprawiła, że prorok musiał uchodzić z kraju. Zgodnie z tradycją żydowską, E. posiadał dar jasnowidzenia i moc czynienia cudów (m.in. w cudowny sposób potrafił rozmnażać zapasy żywności, przenosić się z miejsca na miejsce, wskrzeszać zmarłych, rozdzielać wody Jordanu). Nie zmarł też śmiercią naturalną, ale został zabrany do nieba na ognistym wozie, zaprzęgniętym w ogniste rumaki. Postać E. bardzo często pojawia się w literaturze rabinicznej, zajmując w niej ważne miejsce. Prorok ten w eschatologicznej przyszłości ma się objawić, przynosząc pokój światu i godząc dzieci z rodzicami (Ml 3, 23–24); ma być Bożym heroldem, który powróci na ziemię, by obwieścić Dzień Sądu Ostatecznego i nadejście Mesjasza; zadmie wówczas w szofar i zainicjuje Zgromadzenie Wygnańców, wyjaśni wszystkie problemy w literaturze rab., które pozostały nierozstrzygnięte. W niebiosach E. pełni rolę kronikarza ludzkich uczynków i przewodnika dusz zmarłych. Często w rozmaitych przebraniach, jako Boży posłaniec (Sandalfon), albo przedstawiciel anioła Razi’ela, powraca na ziemię. Wiele żydowskich legend opowiada o tym, jak E. w różnych sytuacjach ratował Żydów z niebezpieczeństwa. On też miał przekazywać mistyczne opowieści, uczyć treści które później stały się źródłem dla midraszy Midrasz Elijahu Raba i Midrasz Elijahu Zuta. Według nauki mistyki żydowskiej, ciało E. utworzone być miało z Drzewa Życia, nie spłonęło więc w ogniu niebieskim i dlatego prorok mógł się później objawiać BESZT-owi i głęboko wierzącym chasydom. Postać E. przywoływana jest w błogosławieństwie po posiłku („Najmiłosierniejszy, Panie, obyś przysłał nam Eliasza proroka […], aby zwiastował nam wieści dobre, zbawienne i pocieszające”) i po czytaniu haftary w synagodze w szabat i święta („Pociesz nas Wiekuisty, Boże nasz, Eliaszem prorokiem, sługą Twoim i panowaniem Domu Dawida […]; rychło niech przyjdzie i uraduje serce nasze […]”). Według wierzeń ludowych, E. miał się też objawiać wielkim, uczonym w Prawie mędrcom; nieznanym mężom sprawiedliwym w następnych pokoleniach; a także pojawiać w synagogach, gdy brakowało dziesiątego mężczyzny do minjanu. Oczekiwano jego nadejścia, jako zwiastuna Mesjasza, podczas sederowej uczty (seder); uchylano dlań drzwi (w tę szczególną noc odwiedzać miał wszystkie żydowskie domy), napełniano puchar wina (Eliasza puchar), symbolicznie wyrażając w ten sposób oczekiwanie i nadzieję na owo przyjście. Z pojawianiem się E. przy sederowym stole wiązało się wiele legend i podań, które niejednokrotnie stawały się kanwą utworów literackich. Prorok, utożsamiony z Aniołem Przymierza, którego znakiem jest obrzezanie, także ma być obecny podczas ceremonii obrzezania; dla niego właśnie przeznacza się dodatkowe specjalne krzesło (Eliasza krzesło); przed nim nawet ustępował Anioł Śmierci. Imię E., jako opiekuna niemowląt, pojawia się w inskrypcjach na amuletach, mających chronić dziecko przed złowrogą Lilit (kładziono je przy łóżku położnicy). Postać E. stanowiła także inspirację dla wielu utworów muzycznych. (Zob. też Eliasza Apokalipsa)

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]