parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(l.mn. g(e)ze(j)rot, hebr., dekret, edykt; jid. gzejre, l.mn. gzejres) – termin używany w kilku znaczeniach: 1. najczęściej, jako techniczne określenie rabinicznego zakazu nakładającego ograniczenia, bądź o charakterze prewencyjnym, mającego chronić Żydów przed przekroczeniem Prawa, zgodnie z nakazem zawartym w traktacie Pirke(j) Awot (1,1): „uczyńcie ogrodzenie wokół Tory”. Najbardziej znanymi wśród wczesnych tego typu nakazów jest Osiemnaście gezejrot Hillela i Szammaja (TB, Szabat 11a-17b; TJ, Szabat 1.4,3c), dotyczących relacji między Żydami i nie-Żydami, w tym małżeństw grożących asymilacją (por. małżeństwo; małżeństwo zakazane); 2. wyroków i przykazań boskich, dla których nie znajdowano wyjaśnienia, w tym także decyzji Stwórcy, co do momentu czyjejś śmierci oraz faktu męczeństwa sprawiedliwych; 3. prześladowań Żydów, a wśród nich najczęściej określenie to używane jest w kontekście: a) g. tan(n)u (dekret roku 4856, według kalendarza żydowskiego, czyli 1096), dotyczący prześladowań w Niemczech w okresie pierwszej krucjaty; b) g. tach we-tat (dekret roku 5048/5049, według kalendarza żydowskiego, czyli 1648/1649), dotyczący pogromów w okresie powstania Chmielnickiego; 4. różnego rodzaju antyżydowskich przepisów prawnych, wydawanych przez władców świeckich, zwłaszcza tych, które miały łamać obowiązywanie żydowskiego prawa religijnego. (Zob. też: dat żydowskich obliczanie; minhag; Trzydziestu Sześciu Sprawiedliwych)
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.