parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
ugrupowanie w ruchu syjonistycznym, które sformowało się podczas V Światowego Kongresu Syjonistycznego w 1901, przy udziale 37 delegatów, wśród których znalazło się wielu czołowych działaczy syjonistycznych, zwłaszcza intelektualistów (m.in. Ch. Weizmann i M. Buber). Jego geneza wiąże się z powstawaniem w latach 90. XIX w. narodowych kół studentów żydowskich z Europy Środk. i Wsch., głównie w ośrodkach uniwersyteckich w Niemczech i w Szwajcarii, pod wpływem Achad-Ha-Ama i ruchów demokratycznych w Rosji i Europie Środkowej. Po przystąpieniu ich przedstawicieli do ruchu syjonistycznego uformowała się opozycja przeciw autokratycznemu kierownictwu T. Herzla oraz zaniedbywaniu działalności kult. w Palestynie i krajach diaspory. Herzl we Frakcji widział zagrożenie dla jedności ruchu syjonistycznego oraz niebezpieczeństwo odstręczenia odeń ortodoksów, wrogich prądom sekularyzacyjnym. W istocie, wyłonienie się D.F. w r.s. przyspieszyło uformowanie się partii Mizrachi. Sama Frakcja nie zdołała stworzyć odrębnej partii, ani silnej opozycji w ruchu syjonistycznym. Natomiast wiele jej postulatów później zostało zrealizowanych, jak np. postulat utworzenia UH w Jerozolimie. Pod auspicjami D.F. w r.s. w 1902 w Berlinie powołane zostało Stowarzyszenie dla Wydawnictw Żydowskich oraz wydawnictwo Jüdischer Verlag (m.in. przy udziale M. E. Liliena i M. Bubera). W jego Radzie Artystyczno-Naukowej zasiadali m.in.: Achad Ha-Am, N. Birnbaum, M. Ehrenpreis, I.L. Perec, N. Sokołów.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.