parochet

parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]

Polski Słownik Judaistyczny - wersja Beta

Szanowni Państwo!

Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.

Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.

Zachęcamy do korzystania.

 

Cukunft

Cukunft (jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „„Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową [więcej...]

kibuc

kibuc (hebr., zebranie, zgromadzenie) – określenie używane w kilku znaczeniach, które wiążą się z działaniem kolektywnym; 1. osiedle w Palestynie bądź w Izraelu, stanowiące społeczność kolektywnie dzielącą własność środków produkcji oraz odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb wspólnoty i jej członków wraz z rodzinami; początkowo było wyłącznie farmą rolniczą, później coraz częściej łączyło produkcję rolną i przemysłową. Pojęcie k. jest używane zamiennie z terminem kwuca (l.mn. kwucot, hebr., grupa, [więcej...]

haskala

haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]

Emanuel Ringelblum

pseud. Menachem (1900 Buczacz – 1944 Warszawa) – historyk, organizator Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego [Czytaj Dalej...]

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie główna synagoga postępowa (reformowana) w Warszawie. Jej geneza sięga 1806, gdy grupa zwolenników haskali, związanych od końca XVIII w. z synagogą Izaaka Flataua przy ul. Daniłowiczowskiej (zw. „niemiecką”), postanowiła ją utrzymać po śmierci założyciela. W 1843-1849 został wzniesiony, a potem rozszerzony, jej budynek w tymże miejscu. Od 1859 wygłaszano w niej kazania w języku polskim (por. Jastrow Markus), co stanowiło zamknięcie procesu polonizacji ugrupownia tzw. postępowców w Warszawie. W [więcej...]

[[tag]]
[[ searchIndexLetter ]]
szukasz
[[searchWord]]
[[parentCategories[0].categoryname]]
[[childCat.categoryname]]
[[childCat2.categoryname]]
Typ dokumentu:
[[docTypeName]]

haseł: [[resultNumer]]
haseł: BRAK
[[article.mainPhoto.description]]
Hasło:

[[article.title]]


WAŻNE DATY:
spis treści:
  1. [[paragraph.paragrTitle]]
  2. Przypisy
  3. Powiązane treści
  4. Bibliografia

tagi:
[[tag.value]],
[[category.categoryname]]
[ [[result.title.charAt(0).toUpperCase()]] ]
[[result.title]] [więcej...]
nie znaleziono wyników
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od [[char]] lub
nie znaleziono wyników dla zaczynających się od cyfr
nie znaleziono wyników dla zapytania: "[[searchWord]]"
nie znaleziono wyników dla wybranego zestawu tagów
nie znaleziono wyników dla wybranych kategorii
i typu hasła [[docTypeName]]
[[article.title]]
[[article.shortVersion]]

[[$index + 1]]. [[paragraph.paragrTitle]]
[zwiń] [rozwiń]
[[photodescription]]
Przypisy
[zwiń] [rozwiń]
Powiązane treści
[zwiń] [rozwiń]
Bibliografia
[zwiń] [rozwiń]
Autor: [[article.author]]

Słonimski Chaim Zelig

Słonimski Chaim Zelig

(1810 Białystok – 1904 Warszawa) – uczony, matematyk, astronom, popularyzator nauki, konstruktor, wynalazca i wydawca; maskil warsz.; ojciec Leonida S. (1850-1918) – prawnika i publicysty w Petersburgu; Stanisława S. (1853-1916) – lekarza, społecznika i facecjonisty warszawskiego; Józefa S. (1860-1934) – literata, językoznawcy i członka włoskiej Akademii Nauk; dziadek Antoniego Władysława S. Pochodził z rodziny ortodok.; otrzymał tradycyjne wykształcenie religijne. Poza tym był samoukiem; znał języki niemiecki, francuski, rosyjski. Ożeniwszy się w wieku 18 lat, zamieszkał u rodziny żony w Zabłudowie. Zajmował się naukami ścisłymi. Niechęć środowiska do jego zajęć sprawiła, że rozwiódł się i przeniósł do Białegostoku. Podjął pracę pisarza w prowadzonej przez brata pod Białymstokiem hucie szkła. Dzięki dotacji Mojżesza Rozentala z Wilna, opublikował podręcznik matematyki Mosde(j) chochma (hebr., Podstawy [Zasady] nauki, 1834). W związku z zainteresowaniem wywołanym pojawieniem się komety Halleya wydał poświęconą jej rozprawę Kochba de-szawit (aram., Kometa, 1835, 1857), a następnie podręcznik astronomii i optyki Toldot ha-szamajim (hebr., Dzieje niebios, 1838; ze wstępem napisanym przez pol. astronomów – Franciszka Armińskiego i Jana Baranowskiego, w której wykazał błędy w tradycyjnym sposobie obliczania przez Żydów lat przestępnych) oraz – wobec dyskusji wokół jej rozdziału dotyczącego kalendarza żydowskiego – poświęconą temu tematowi pracę Jesode(j) ha-ibur (hebr., Zasady [obliczania] lat przestępnych, 1852, 1865; wydane także w tłum. na język niem. i angielski). Jako pierwszy w piśmiennictwie żydowski, S. przyjął heliocentryczny system Mikołaja Kopernika. W 1842 ożenił się z Sarą (Salomeą; 1824-1897), córką Abrahama Sterna i zamieszkał w Warszawie. W 1843 został mianowany kontrolerem administracji skarbowej w warszawskim Dozorze Bóżniczym. Pod wpływem swego teścia, zajął się praktycznymi zastosowaniami nauki; za konstrukcję maszyny matematycznej otrzymał nagrodę pieniężną od króla pruskiego, Fryderyka Wilhelma IV, oraz nagrodę Cesarskiej Akademii Nauk w Petersburgu (1845), nagrodę im. Demidowa II stopnia i prawo zamieszkiwania poza strefą osiadłości. Opatentował też metodę cynkowania naczyń kuchennych z lanego żelaza, wąż strażacki, sposób równoczesnego wysyłania (i otrzymywania) dwóch depesz, przy użyciu jednego przewodnika elektrycznego. Publikował w czasopismach niemieckich i rosyjskich prace poświęcone kalendarzowi żydowskiemu oraz arykuły nt. swych wynalazków. Interesował się też innymi kwestiami; wydał swe rozważania dotyczące istnienia duszy i jej funkcjonowania poza ciałem (1852), szkic biograf. poświęcony Aleksandrowi von Humboldtowi (1858). Po pięciu latach starań, w 1862 uzyskał zezwolenie władz na wydawanie pisma w języku hebrajskim, pt. „Ha-Cefira”, które musiał wkrótce zawiesić, po mianowaniu go dyrektorem rządowej szkoły rabinów w Żytomierzu i cenzorem ksiąg żydowskich. We wspomnianej szkole nauczał Talmudu i matematyki. Z tego okresu pochodzi jego kolejna książka nt. podstaw liczenia (Jesode(j) chochmat ha-szi'ur). Wydawanie „Ha-Cefiry” wznowił po likwidacji szkoły, powróciwszy do Warszawy w 1874. Pierwotnie pismo to miało popularyzować wiedzę wśród mas żydowskich; zamieszczane przez S. artykuły zostały zebrane w książce Maamore(j) chochma (t. 1-2, 1891-1894). S. był jednym z nielicznych zwolenników haskali, któremu udało się zdobyć powszechną popularność i utrzymywać dobre stosunki zarówno z postępowcami, jak i z ortodoksami. Potrafił przerzucić pomost pomiędzy współczesnymi naukami ścisłymi a wątkami matematyczno-astronomicznymi Talmudu. Był zwolennikiem zachowania tradycji, mającej swe korzenie w Biblii i Talmudzie, oraz umiarkowanej asymilacji kulturowej Żydów, zaś zdecydowanym przeciwnikiem późniejszych zmian w obyczaju i religii, a także chasydyzmu. S. wniósł swój wkład w rozwój języka hebrajskiego; wprowadził do niego wiele nowych terminów z zakresu nauk ścisłych. Za swe zasługi otrzymał medal i poczesne obywatelstwo. Został pochowany na cmentarzu żydowskim w Warszawie.

Polski Słownik Judaistyczny

Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.  

PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.  

Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego. 

Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.  

Przypomnij

[[error]]

To pole jest wymagane.
Nazwa użytkownika musi mieć najwyżej 30 znaków.
Nazwa użytkownika musi mieć co najmniej 2 znaki.
[[error]]
To pole jest wymagane.
[[error]]
To pole jest wymagane.
Adresy różnią się od siebie.
To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.
Rok urodzenia musi składać się z 4 cyfr.
Nieprawidłowy rok urodzenia
[[error]]

Pola oznaczone * są obowiązkowe. Klikając przycisk „załóż konto”, akceptujesz nasz Regulamin oraz potwierdzasz zapoznanie się z Zasadami dotyczącymi danych, w tym z Zasadami stosowania plików cookie.

Dziękujemy za założenie konta w portalu Delet. Aby w pełni korzystać z możliwości portalu, musisz aktywować konto. Na podany adres email został wysłany link aktywacyjny. Jeśli nie dostałeś linka aktywacyjnego, zobacz, co możesz zrobić w FAQ.

Twoje konto w portalu Delet nie jest jeszcze aktywne, kliknij w link aktywacyjny w przesłanym emailu (jeśli nie otrzymałeś maila aktywacyjnego w ciągu godziny, sprawdź folder spam) lub wyślij mail aktywacyjny ponownie. W razie problemów skontaktuj się z administratorem.

Zbyt wiele razy został wpisany niepoprawny mail lub hasło.
Kolejną próbę będzie można podjąć za 5 minut.

Twoje konto zostało aktywowane!

To pole jest wymagane.

Na twój podany przy rejestracji adres email zostanie przesłany link umożlwiający zmianę hasła.

To pole jest wymagane.
Hasło musi zawierać co najmniej 6 znaków, w tym małą literę, wielką literę oraz cyfrę.
To pole jest wymagane.
Hasła różnią się od siebie.

Twoje hasło zostało zmienione.

Nie udało się zmienić hasła.

[[error]]

Nowy zbiór

To pole jest wymagane.
Opis może mieć najwyżej 200 znaków.
Opis musi mieć co najmniej 2 znaki.
POL ENG

Pola oznaczone * są obowiązkowe.

[[infoContent]]