Słonimski Antoni [Władysław]

Słonimski Antoni [Władysław]

używał wielu pseudonimów i kryptonimów literackich, m.in.: Antoni Bączek, A.S., as, Nemo, Pikador, Pro-rok (1895 Warszawa – 1976 tamże) – poeta i pisarz polski; satyryk, krytyk literacki i teatralny, felietonista, rysownik, malarz; prawnuk Abrahama Sterna; wnuk Chaima Zeliga S.; ożeniony z malarką i graficzką, Janiną z domu Sejdeman (od 1918 Konerska; 1900-1975). Ojciec S., Stanisław (1853-1916), znany lekarz i facecjonista warsz., przyjął chrzest. S. uczył się początkowo w domu, później w prywatnej szkole filologicznej Jana Kreczmara, z której został wydalony przed przystąpieniem do matury. Jako wolny słuchacz, studiował w warszawskiej SSP (1911-1917). W 1913 nawiązał współpracę z tygodnikiem satyrycznym „Sowizdrzał”. Debiutował w tymże roku Wierszem o poecie w czasopiśmie „Złoty Róg”. Pod koniec I wojny światowej uczestniczył w kilku wystawach artystycznych, zarobkował pracami plastycznymi. Pracował przy renowacji zabytkowych budowli, zajmował się grafiką książkową. Publikował wiersze, felietony, przekłady poetyckie. Był współzałożycielem kawiarni literackiej „Pod Pikadorem” (1918). Pisał teksty satyryczne i monologi dla kabaretów warszawskich i teatrów rewiowych (m.in. wielkim powodzeniem cieszyła się jego komedia Murzyn warszawski, dotycząca snobizmu części zasymilowanych kręgów żydowskich; por. asymilacja). W 1919 wydał broszurę Bolszewicy w Warszawie, zawierającą m.in. satyrę na pisarzy związanych z Narodową Demokracją. Należał do literackiej grupy Skamander (założonej w 1920); współpracował z miesięcznikiem „Skamander” (1920-1928; 1935-1939). Podczas wojny polsko-sowieckiej w 1920, jako ochotnik, wstąpił do wojska. Później pisywał do licznych gazet i czasopism; współpracował z „Wiadomościami Literackimi” (1924-1939), gdzie m.in. publikował Kroniki tygodniowe (od 1927), stając się „klasykiem” polskiego felietonu. Dużo podróżował. Należał do Związku Zawodowego Literatów Polskich i do polskiego PEN-Clubu. Dowcip, satyra, ostre słowa S. bywały przyczyną wielu konfliktów, a nawet ataków (w 1924 pojedynkował się z Mieczysławem Szczuką, występującym w obronie malarza H. Berlewiego, po opublikowaniu przez S. zjadliwego tekstu Mechanobzdura [„Wiadomości Literackie” 1924, nr 13], krytykującego wystawę Berlewiego). S. często potykał się z polskim nacjonalizmem – także występując w obronie prześladowanej mniejszości żydowskiej. Bronił, organizując zbiorowy protest pisarzy, oskarżonego o bluźnierstwo Anatola Sterna (1920). Atakowany był zarówno przez antysemitów ( antysemityzm) i skrajną prawicę (ONR), jako „Żyd” i „wolnomyśliciel , stosujący talmudyczne rozważania”, oraz pacyfista (pomawiany o dywersję), jak też przez syjonistów. W styczniu 1938 za wiersz Dwie ojczyzny został publicznie spoliczkowany przez dziennikarza związanego z ONR. W lutym 1939 minister spraw wojskowych wnioskował o osadzenie S. w Berezie Kartuskiej (wyrok odroczono, a wybuch wojny uniemożliwił jego wykonanie). Na początku września 1939, S. wraz z żoną, opuścił Polskę i – przez Rumunię – przedostał się do Francji. W Paryżu początkowo korzystał z pomocy materialnej malarza, A. Milicha. Współpracował z polskim radiem, polskimi czasopismami emigracyjnymi. Po upadku Francji wyjechał do Londynu. Pracował w polskiej sekcji BBC, działał w polskim PEN-Clubie, redagował miesięcznik „Nowa Polska” (1942-1946). Następnie był kolejno: szefem Sekcji Literatury UNESCO (1946-1948; współredaktorem Deklaracji praw człowieka) oraz dyrektorem – podlegającego Warszawie – Instytutu Kultury Polskiej w Londynie (1948-1951). Na emigracji kontynuował twórczość poetycką. Polskę odwiedzał kilkakrotnie; na stałe powrócił w 1951 i włączył się w nurt działań propagandowych; sprawował funkcje: członka zarządu PEN-Clubu (1952-1976); prezesa warszawskiego oddziału Związku Literatów Polskich (1953-1955) i jego Zarządu Głównego (1956-1959). Po 1955 był czołową postacią, kojarzoną z opozycyjną postawą w środowisku literackim wobec władz PRL-u (jako Żyd atakowany był już w marcu 1956 przez wiceministra MON, K. Witaszewskiego, za swe wystąpienia przeciwko systemowi, umożliwiającemu rozwijanie kultu jednostki); uczestnik dyskusji Klubu Krzywego Koła; sygnatariusz tzw. Listu 34 pisarzy i uczonych (1964), za co został objęty zakazem druku i wszelkiej współpracy ze środkami masowego przekazu, a także – jako „prowokator” – stał się obiektem politycznych ataków . Był jednym z filarów protestów literatów w 1968 (Marzec '68), atakowany przez prasę oficjalną (przez W. Gomułkę w przemówieniu z 19 III 1968), zaliczony do pisarzy „kosmopolitów” pochodzenia żydowskiego. S. był autorem wielu popularnych powiedzeń i anegdot politycznych (poza cenzurą krążyły odpisy i nagrania jego wierszy, piosenek, utworów satyr., związanych z wydarzeniami marcowymi). Twórczość S. była objęta zakazem druku do grudnia 1970. Od 1971 współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym”; od 1972 drukował swój Alfabet wspomnień w „Polityce” (pełne wyd. książkowe – 1989). W 1972 został przyjęty do loży wolnomularskiej „Kopernik” w Warszawie. Mimo podeszłego wieku, nadal uczestniczył w działaniach opozycji; podpisał tzw. List 15 (grudzień 1974), postulujący ułaskawienie więzionych działaczy „Ruchu”, Memoriał 59 intelektualistów (grudzień 1975), List 14 i inne. Był bardzo płodnym twórcą; opublikował kilkanaście zbiorów poezji i poematów, kilka zbiorów felietonów i recenzji teatralnych, kilka dramatów, komedii, tomów humoresek, reportaży oraz trzy powieści. Pamięci minionego świata Żydów polskich poświęcił wzruszającą Elegię miasteczek żydowskich. Zajmował się także tłumaczeniami. Otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1954), Nagrodę Państwową I stopnia (1955), Nagrodę Literacką miasta Warszawy (1956), nagrodę Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (Nowy Jork, 1965). Zmarł 4 VII 1976, na skutek obrażeń odniesionych w wypadku samochodowym. Został pochowany (obok żony) w Laskach pod Warszawą; tamtejszemu Towarzystwu Opieki nad Ociemniałymi zapisał w testamencie znaczną część dochodów z przyszłych wydań swoich dzieł. Postaci poety A. Rudnicki poświęcił książkę Rogaty Warszawiak (1981).