cherub

cherub

cherubin (hebr. i jid. kruw, l.mn. kruwim) – skrzydlata istota duchowa z otoczenia Boga (por. aniołowie); określeniu temu przypisuje się kilka etymologii, m.in. ma ono pochodzić od akad. karabu = błogosławić; bądź stanowić odniesienie do babilońskich karibu = geniusze strzegący świątyń i pałaców, albo – poprzez odniesienie do aramejskiego karow = orać – oznaczać wołu. Wyobrażenie ch. wiązano z wzorcami zaczerpniętymi z ikonografii religii starożytnego Bl. Wschodu, jednak brak cech płciowych świadczyć miał o całkowicie duchowej jego naturze (czasem jednak nadawano mu cechy męskie, żeńskie lub zwierzęce). Ch. nie był, jak aniołowie, posłańcem Stwórcy, choć Majmonides wyznaczył mu najwyższe, po serafinach, miejsce w hierarchii anielskiej. Ch. pojawiał się tam, gdzie objawiała się moc Boga; był strażnikiem Drzewa Życia oraz raju, po wygnaniu zeń pierwszych ludzi. W tekstach biblijnych liczne są wzmianki o tym, że Bóg „spoczywa” na ch. (mistycy dowodzili na tej podstawie, że Imiona Boga reprezentujące sefiry męskie i żeńskie „spoczywają”, tzn. są wyryte, na czołach ch.), albo „cwałuje” na nim (np. Ps 18,11). Ch. odgrywają też ważną rolę w wizji Ezechiela, zaprzęgnięci jako „rumaki” w rydwanie boskiego tronu chwały ( maase merkawa). Ch. opisywano jako istotę posiadającą: a) twarz ludzką i dwoje skrzydeł; b) czworo bądź sześcioro skrzydeł i czworo twarzy ( lwa, wołu, orła i ludzką). Postacie ch. pojawiały się zarówno w wystroju Namiotu Spotkania (Przybytku), jak i Świątyni Jerozolimskiej, wzniesionej przez króla Salomona; dwa ch. znajdowały się na pokrywie Arki Przymierza, czyli w miejscu, skąd Bóg miał przemawiać do Mojżesza (Lb 7,89), a obecność Boża ( Szechina) wypełniała przestrzeń między nimi. Strzegły więc one tronu Bożego, na którym w swoim ziemskim domu zasiadał niewidzialny JHWH. Według hag(g)ady, ich oblicza były zwrócone ku sobie, jeśli lud Izraela spełniał wolę Bożą; kiedy błądził – odwracały się od siebie). Skrzydła ich osłaniały „przebłagalnię”, tj. wieko Arki. W miejscu zwanym Święte Świętych olbrzymie figury ch., które – zgodnie z tradycją – miały po 5,5 m wysokości, wyrzeźbione z drzewa oliwkowego i pokryte złotem pełniły rolę strażników Arki. Ich dwa skrzydła (dług. 2,75 m każde) były rozpięte w taki sposób, że dwa łączyły się ze sobą, a dwa dotykały przeciwległych ścian pomieszczenia; całe postacie zdobiły zasłony. Ch. wyrzeźbione w drewnie i obite złotem znajdowały się także na odrzwiach wejścia do Świętego Świętych, a płaskorzeźbione, wraz z motywem palm daktylowych i girlandami kwiatów – na skrzydłach drzwi prowadzących do Świątyni. Płaskorzeźbione podobizny ch., obok palm i kwiatowych girland, były też umieszczone na ścianach oraz na suficie Świątyni. Talmud wylicza ch., jako jeden z elementów, który nie został powtórzony w wystroju Drugiej Świątyni. W rzeczywistości wielkie figury ch. zostały zrekonstruowane w czasach Heroda I Wielkiego i ponownie zabrane, jako trofeum, przez Tytusa (70 n.e.), który ozdobił nimi jedną z bram Antiochii. Po zburzeniu Świątyni motyw ch. nie pojawiał się już w sztuce synagogalnej, jednak niektórzy historycy sztuki właśnie od ch. próbują wywodzić postacie stojących na tylnych łapach lwów, często umieszczane na odrzwiach szaf ołtarzowych, na parochetach. Pojawiający się w sztuce motyw pięknolicego młodego ch., jako bożka miłości, wywodzi się z hagady, według której jego nazwa wiąże się z aram. określeniem ke-rabia (jak dziecko).