parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebr., [pozostający] pod opieką Boga) – 1. imię pochodzącego z plemienia Judy biblijnego budowniczego pierwszego Przybytku jedynego Boga ( Namiot Spotkania), sporządzonego i ozdobionego w czasie wędrówki Izraelitów przez pustynię (Wj 35,30). Wedle opowieści talmudycznych, Przybytek ten miał być podobny do tego, który Mojżesz widział w niebie, po wstąpieniu na górę Synaj, gdy otrzymał Prawo i Tablice Dziesięciorga Przykazań. B. miał rozpocząć budowę od przygotowania Arki Przymierza. 2. imię palestyńskiego amoraity (pojawiające się tylko w midraszach), autora wielu hagadycznych aforyzmów, który żył w IV w. 3. Szkoła Rzemiosł Artystycznych „Becalel” w Jerozolimie – uczelnia, wywodząca swą nazwę od imienia biblijnego Becalela (por. 1.), założona w 1906 przez B. Schatza, który był jej dyrektorem do 1929. Jego dążenie do stworzenia nowego narodowego stylu, polegającego na połączeniu tradycji sztuki żydowskiej ze współczesnymi tendencjami artystycznymi w rękodziele, oraz propagowanie go wśród Żydów, było związane z klimatem odrodzenia narodowego. W szkole istniało ok. 30 warsztatów rzemiosł artystycznych; m.in. tkactwa, meblarstwa, złotnictwa, grafiki użytkowej; uczono także malarstwa, rysunku i j. hebrajskiego. Szkołę wspierało stowarzyszenie pod tą samą nazwą. Schatz organizował wielkie wystawy „B.”, m.in. w Londynie, Odessie, Nowym Jorku. W 1911-1914 Szkoła stała się centrum artystycznym, skupiającym zarówno plastyków, jak i poetów, muzyków itd. W skład „B.” wchodziło także muzeum ze zbiorami archeologicznymi, sztuki żydowskiej oraz flory i fauny palestyńskiej. Jego wykładowcami było wielu Żydów polskich, m. in.: S. Hirszenberg, L. Gottlieb, A. Neuman, M.E. Lilien i J. Budko. W czasie I wojny światowej Szkoła była nieczynna, a następnie, dzięki pomocy Światowej Organizacji Syjonistycznej, została ponownie otwarta. W 1935, kierujący nią (do 1940) J. Budko poddał ją reorganizacji, i odtąd nosiła nazwę Nowy Becalel. „B.” był placówką, która położyła podwaliny pod żydowskie życie artystyczne w Palestynie, a następnie stała się czołową akademią sztuki w Izraelu.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.