parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
([1879] 1883 Drohobycz – 1934 Paryż) – malarz, grafik; brat Maurycego G. Pochodził z utalentowanej artystycznie rodziny Żydów drohobyckich. Studiował w krakowskiej ASP (1896-1902), pod kierunkiem J. Malczewskiego i w Monachium. Był członkiem „Grupy Pięciu” oraz – krótko – Stowarzyszenia Artystów Polskich „Rytm”, wied. grupy artystycznej „Hagebund”, a także Towarzystwa Artystów Polskich w Paryżu. Od 1904 – z przerwami – mieszkał w Paryżu. W 1910 wyjechał do Jerozolimy, by podjąć pracę w Szkole Rzemiosł Artystycznych „Becalel”. Podczas I wojny światowej służył w I Brygadzie Legionów Polskich, jako rysownik frontowy; z tego okresu pochodzi ok. 1000 rysunków kredką (portrety legionistów i obrazki poświęcone tematyce wojennej). W latach 30. przez dłuższy czas przebywał w Niemczech. Utrzymywał stały kontakt z Polską, zwłaszcza z Krakowem, gdzie najczęściej pokazywał swoje prace. Z „Grupą Pięciu” wystawiał w Krakowie, Warszawie, Wiedniu, Berlinie, Lwowie, oraz na Salonach paryskich. Początkowo malował ekspresyjne portrety, stosował deformację (Portret rzeźbiarza Rembrandta Bugati). W późniejszych latach tworzył wielkie, dynamiczne kompozycje figuralne o tematyce religijnej (Wskrzeszenie Łazarza). Po 1918, kiedy na stałe osiadł w Paryżu, zafascynował go temat pracy i codzienności. W obrazach z tego okresu zaznacza się już dążenie artysty do idealizacji świata, cechuje je monumentalizm kompozycji, budowanej z syntetycznych form, gestów oraz stylizowanych szat postaci. G. malował także słoneczne pejzaże z południa Francji. Później tworzył harmonijne, rytmiczne kompozycje figuralne, utrzymane w silnie rozbielonych tonacjach barwnych, prześwietlone łagodnym światłem roztapiającym formy. W późnym jego malarstwie dominuje temat kobiety (Kobiety przy pracy). G. zajmował się także grafiką; w Paryżu, wspólnie z L. Cylkowem, wydał Album litografii (1904).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.