Słonimski Chaim Zelig
Słonimski Chaim Zelig
(1810 Białystok – 1904 Warszawa) – uczony, matematyk, astronom, popularyzator nauki, konstruktor, wynalazca i wydawca; maskil warsz.; ojciec Leonida S. (1850-1918) – prawnika i publicysty w Petersburgu; Stanisława S. (1853-1916) – lekarza, społecznika i facecjonisty warszawskiego; Józefa S. (1860-1934) – literata, językoznawcy i członka włoskiej Akademii Nauk; dziadek Antoniego Władysława S. Pochodził z rodziny ortodok.; otrzymał tradycyjne wykształcenie religijne. Poza tym był samoukiem; znał języki niemiecki, francuski, rosyjski. Ożeniwszy się w wieku 18 lat, zamieszkał u rodziny żony w Zabłudowie. Zajmował się naukami ścisłymi. Niechęć środowiska do jego zajęć sprawiła, że rozwiódł się i przeniósł do Białegostoku. Podjął pracę pisarza w prowadzonej przez brata pod Białymstokiem hucie szkła. Dzięki dotacji Mojżesza Rozentala z Wilna, opublikował podręcznik matematyki Mosde(j) chochma (hebr., Podstawy [Zasady] nauki, 1834). W związku z zainteresowaniem wywołanym pojawieniem się komety Halleya wydał poświęconą jej rozprawę Kochba de-szawit (aram., Kometa, 1835, 1857), a następnie podręcznik astronomii i optyki Toldot ha-szamajim (hebr., Dzieje niebios, 1838; ze wstępem napisanym przez pol. astronomów – Franciszka Armińskiego i Jana Baranowskiego, w której wykazał błędy w tradycyjnym sposobie obliczania przez Żydów lat przestępnych) oraz – wobec dyskusji wokół jej rozdziału dotyczącego kalendarza żydowskiego – poświęconą temu tematowi pracę Jesode(j) ha-ibur (hebr., Zasady [obliczania] lat przestępnych, 1852, 1865; wydane także w tłum. na język niem. i angielski). Jako pierwszy w piśmiennictwie żydowski, S. przyjął heliocentryczny system Mikołaja Kopernika. W 1842 ożenił się z Sarą (Salomeą; 1824-1897), córką Abrahama Sterna i zamieszkał w Warszawie. W 1843 został mianowany kontrolerem administracji skarbowej w warszawskim Dozorze Bóżniczym. Pod wpływem swego teścia, zajął się praktycznymi zastosowaniami nauki; za konstrukcję maszyny matematycznej otrzymał nagrodę pieniężną od króla pruskiego, Fryderyka Wilhelma IV, oraz nagrodę Cesarskiej Akademii Nauk w Petersburgu (1845), nagrodę im. Demidowa II stopnia i prawo zamieszkiwania poza strefą osiadłości. Opatentował też metodę cynkowania naczyń kuchennych z lanego żelaza, wąż strażacki, sposób równoczesnego wysyłania (i otrzymywania) dwóch depesz, przy użyciu jednego przewodnika elektrycznego. Publikował w czasopismach niemieckich i rosyjskich prace poświęcone kalendarzowi żydowskiemu oraz arykuły nt. swych wynalazków. Interesował się też innymi kwestiami; wydał swe rozważania dotyczące istnienia duszy i jej funkcjonowania poza ciałem (1852), szkic biograf. poświęcony Aleksandrowi von Humboldtowi (1858). Po pięciu latach starań, w 1862 uzyskał zezwolenie władz na wydawanie pisma w języku hebrajskim, pt. „Ha-Cefira”, które musiał wkrótce zawiesić, po mianowaniu go dyrektorem rządowej szkoły rabinów w Żytomierzu i cenzorem ksiąg żydowskich. We wspomnianej szkole nauczał Talmudu i matematyki. Z tego okresu pochodzi jego kolejna książka nt. podstaw liczenia (Jesode(j) chochmat ha-szi'ur). Wydawanie „Ha-Cefiry” wznowił po likwidacji szkoły, powróciwszy do Warszawy w 1874. Pierwotnie pismo to miało popularyzować wiedzę wśród mas żydowskich; zamieszczane przez S. artykuły zostały zebrane w książce Maamore(j) chochma (t. 1-2, 1891-1894). S. był jednym z nielicznych zwolenników haskali, któremu udało się zdobyć powszechną popularność i utrzymywać dobre stosunki zarówno z postępowcami, jak i z ortodoksami. Potrafił przerzucić pomost pomiędzy współczesnymi naukami ścisłymi a wątkami matematyczno-astronomicznymi Talmudu. Był zwolennikiem zachowania tradycji, mającej swe korzenie w Biblii i Talmudzie, oraz umiarkowanej asymilacji kulturowej Żydów, zaś zdecydowanym przeciwnikiem późniejszych zmian w obyczaju i religii, a także chasydyzmu. S. wniósł swój wkład w rozwój języka hebrajskiego; wprowadził do niego wiele nowych terminów z zakresu nauk ścisłych. Za swe zasługi otrzymał medal i poczesne obywatelstwo. Został pochowany na cmentarzu żydowskim w Warszawie.
