przysięga
przysięga
(hebr. szwua, termin wywodzony od świętej liczby siedem – hebr. szewa, co ma związek z bibl. opowieścią [Rdz 21,22-31] o p., złożonej Abimelechowi przez Abrahama w Beer-Szewie [Beer-Szewa = hebr., Studnia Przysięgi bądź Studnia Siedmiu]); ślub; ślubowanie – uroczysta forma potwierdzenia prawdziwości zeznania bądź twierdzenia oraz poręczenia jakiegoś zobowiązania, najczęściej z przywołaniem Imienia Bożego (m.in. Pwt 10,20; Kpł 19,12; Imiona Boga). Składa się ją podnosząc rękę ku niebu i uroczyście potwierdzając prawdę lub składając obietnicę. Waga p. w judaizmie wywodzona jest od dwu – spośród Dziesięciorga – Przykazań: trzeciego – „nie będziesz wzywał Imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy […]” (Wj 20,7) oraz dziewiątego – „nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa jako świadek” (Wj 20,16). Naruszenie świętości p. rozumiano jako poniżenie Imienia Pańskiego (por. Chil(l)ul ha-Szem) i wystąpienie przeciwko wspomnianemu trzeciemu przykazaniu. Uważano, że niedotrzymanie p. może być bardzo groźne w skutkach. Z tego też wynikała sentencja traktatu talmudycznego Sanhedrin (92a), wedle której, odejście od prawdy jest podobne do uczynienia sobie idola (bożka; por. bałwochwalstwo). Ze względu na to, że ludzie często pochopnie sięgają po p., Talmud w ogóle zakazywał posługiwania się nią, za wyjątkiem bezwzględnej konieczności (np. w czasie przewodu sądowego). Fundamentalne znaczenie p. polega także na tym, że zostało nią potwierdzone przyjęcie nakazów Bożych na Synaju (Wj 24,7; por. mat(t)an Tora). Toteż nie wolno składać p., dotyczącej wykonania nałożonych tam obowiązków i praw, bowiem do nich odnosi się owa pierwotna p. Pochopnie lub pod przymusem złożone p., mogą zostać unieważnione przez modlitwę Kol nidre(j). Był to jeden z ważniejszych powodów, dla których próbowano podważać znaczenie p., składanych przez Żydów, wychodząc z przesłanek, wynikających z postaw antyjudaistycznych bądź antysemickich (por.: antyjudaizm; antysemityzm). Wielokrotnie też sugerowano, że wrogość do innowierców (goj) umożliwia niedotrzymywanie składanych im p., co skłaniało prawodawców do poszukiwania ich szczególnych formuł (por. przysięga More Judaico). W istocie, w judaizmie właśnie do owych p. przywiązywano szczególne znaczenie, uważając że ich łamanie w specjalny sposób powoduje także poniżenie Imienia Pańskiego w oczach nie-Żydów. Wszelkie wątpliwości dotyczące p. w prawie halachicznym wyjaśnia szczegółowo kodeks Szulchan Aruch: „Kiedy kto mówi: przysięgam, że chcę uczynić i chociaż tu nie wspomniał Imienia Boskiego ani też własnych [przynależnych] Bóstwu Atrybucji, ma to jednak być uważane za doskonałą p.; nie trzeba koniecznie, żeby była w języku hebrajskim, może i w innym jakim języku być wymawiana. W przypadku, kiedy inna jaka osoba przychodzi do kogo i mówi do niego: Obowiązuję Cię mocą p., abyś to i to zrobił, i kiedy tamten odpowiada Amen lub jakie inne słowo, z którego wnosić można, że twierdzi [iż] na przykład tak jest. Słowo to tak jest ważne, jak gdyby on sam p. wykonał. To wszystko ma się stosować do wszystkich osób, nawet małoletnich i niekoniecznie będących wyznania mojżeszowego” (Jore Dea 237,12; tłum. J. Tugendhold). Także w Szulchan Aruch znajdowały się zalecenia, by unikać składania p. Jeśli zaś posłużono się nią, to nie należało poszukiwać pomocy uczonych w Piśmie dla jej unieważnienia, bowiem napisano: „dotrzyma, choć przysiągł, ze swoim uszczerbkiem” (Ps 15,4). Dopuszczano w tej sprawie uczynienie wyjątku, jedynie w warunkach wyższej konieczności; wówczas jednak trzeba było stanąć przed trzema uczonymi, z których co najmniej jeden powinien był być znawcą materii, które p. mogą zostać unieważnione. (Por. też: het(t)er; neder; Nedarim; Szwue, Di; Szwuot)
