przysięga More Judaico

przysięga More Judaico

(łac., według zwyczaju żydowskiego) – specjalna formuła przysięgi dla Żydów, składanej podczas przewodu sądowego przed sądem chrześcijańskim, zwłaszcza w sprawach między chrześcijaninem a Żydem. Jej źródłem były prawa wydane przez cesarza bizantyńskiego, Justyniana (VI w.), według których Żydzi i heretycy nie mogli świadczyć przeciw chrześcijanom. Z tego wynikła „konieczność” stworzenia dla Żydów osobnej przysięgi i rytuału jej składania. Takie przysięgi rozpowszechniły się w średniow. Europie, często przyjmując rozbudowane formy, które wiązały się z poniżającymi dla judaizmu i jego wyznawców ceremoniami. Do Polski wzory p.M.J. przyszły z Zachodu, a zwłaszcza z Niemiec. Prawodawstwa zachodnioeuropejskie odchodziły od nich dopiero w XIX w. W Prusach modyfikacji oraz tłumaczenia p.M.J. na język niemiecki dokonał M. Mendels(s)ohn i utrzymała się ona do 1869. W Rosji, po raz pierwszy, specjalny rodzaj żydowskiej przysięgi pojawił się w postanowieniu senatu z 1786. Przez cały XIX i na początku XX w. toczyły się na jej temat dyskusje. Z jednej strony, podważano ważność przysięgi żydowskiej, w oparciu o interpretację modlitwy Kol nidre(j), jako mającej uwalniać od ważności przysiąg oraz wielu wymogów formalnych (np. przysięgania na uszkodzone, a więc nie mające dostatecznej powagi religijnej, rodały). Z drugiej, wielu rabinów i ortodoksów wzbraniało się przed nią, gdyż – jak uważali – prowadziła do naruszenia zasad judaizmu (m.in. ze względu na jego poniżanie, nieodpowiednią formułę samej przysięgi, czy dodatkowe wymogi, np. podczas jej składania, dotykania gołą ręką rozwiniętego rodału; por. wskazówka do Tory). Pojawiało się w tej kwestii wiele postanowień szczegółowych, które często zmieniano. Ukaz o równouprawnieniu Żydów w Królestwie Polskim z 1862 przyniósł co prawda formalne ich zrównanie przed sądem z innymi mieszkańcami kraju, ale równocześnie dołączono doń formułę osobnej dla Żydów przysięgi, która miała być składana w obecności rabina. W 1876 jej tekst został ujednolicony w stosunku do obowiązującego w Cesarstwie.