Tugendhold Jakub

Tugendhold Jakub

([1791] 1794 Działoszyce – 1871 Warszawa) – protagonista haskali na ziemiach Królestwa Polskiego; postać wielce kontrowersyjna; wnuk Jeszai T., pioniera haskali w Galicji, autora wielu utworów poetyckich i prozatorskich, pisanych w języku hebrajskim (opracowanych przez J. Weissberga i wydanych w zbiorku Diwre(j) Jeszaja; Słowa Izajasza, 1896); syn Samuela T.; teść H. Redlicha. Ukończył liceum św. Elżbiety we Wrocławiu. W 1817 osiedlił się w Warszawie. Dwa lata później założył żydowską szkołę prywatną. To zwróciło na niego uwagę władz, które zleciły mu utworzenie trzech żydowskich szkół elementarnych. Były to pierwsze tego typu placówki w Królestwie Polskim (zostały otwarte w 1820). W 1820 T. został cenzorem ksiąg hebrajskich, a w 1821 – sekretarz Dozoru Szkół Elementarnych. Wielokrotnie wypowiadał się w kwestiach związanych z reformą szkolnictwa żydowskiego (także proszony o opinie przez władze oraz zasiadając w różnego rodzaju komisjach). W 1852, po śmierci A. Eisenbauma, został mianowany dyrektorem Szkoły Rabinów w Warszawie; funkcję tę pełnił aż do czasu likwidacji Szkoły. Był autorem kilkunastu książek oryginalnych oraz tłumaczeń; napisał m.in.: dzieło apologetyczne – Jerobaal (1818), które było odpowiedzią na pamflet Sposób na Żydów; Obronę Izraelitów… (1831); Dumania Izraelity na warcie… (1831) – rozważania z okresu powstania listopadowego; oraz Krótkie rozpamiętywania i modły Izraelity GwaRdzisty (1831); podręczniki rel.-etyczne – Siedm modlitw na siedem dni w tygodniu, które się odmawiać mają przez uczniów uczęszczających do szkół rządowych dla młodzieży wyznania mojżeszowego…(1823), Modły, krótkie rozpamiętywania religijno-moralne… (1837) i Ben-Jakir. Katechizm… (1844); był również autorem pięcioaktowego dramatu Miro, czyli tułacz pokutujący (1851). Przełożył Fedona M. Mendels(s)ohna (1829). Jeden z braci T., Wolf T. (1796–1864), także był maskilem; działał w środowisku Żydów wileńskich; pełnił tam funkcję cenzora ksiąg hebrajskich; był autorem wielu utworów literackich, pisanych głównie w języku niemieckim; napisał też pracę poświęconą szkole rabinów w Wilnie (1849). Inny brat T., Samuel T. (1818–1866), po ukończeniu studiów medycznych ożenił się z Deborą (Dwojrą, Dorotą) Poznańską (1821–1893), starszą siostrą fabrykanta łódz., I.K. Poznańskiego, wpływając na jego świeckie wychowanie. Mieszkał w Moskwie, Płocku, a potem w Łodzi, ciesząc się tam wielkim poważaniem. Jeden z jego synów, Benedykt Jakub T. (1846–1881), był inżynierem, naczelnikiem warsztatów mechanicznych Drogi Żelaznej Brzesko-Kijowskiej; drugi, Henryk T. (1847–1889) – lekarzem w Łodzi; trzeci, Teofil Abram T. (1855–1935) – farmaceutą, wiceprezes Polskiego Towarzystwa Esperantystów, członkiem zarządu łódz. Muzeum Nauki i Sztuki, kierował apteką w Żydowskim Szpitalu im. małżonków Izraela i Leony Poznańskich w Łodzi (1890–1932) oraz zajmował się pracą naukową, m.in. gromadząc materiały do bibliografii farmaceutycznej.