listopadowe powstanie

listopadowe powstanie

(1830-1831). W chwili wybuchu l.p. istniała już w Królestwie Polskim grupa wyemancypowanych (por. emancypacja) postępowców żydowskich, narastał też stan niezadowolenia z ograniczeń prawnych ludności wyznania mojżeszowego; między innymi były to czynniki, które skłoniły większą niż w okresie powstania kościuszkowskiego liczbę Żydów do wsparcia dążeń niepodległościowych Polaków. Nie powiodły się jednak próby stworzenia żydowskiego oddziału liniowego (podjęte między innymi przez J. Berkowicza). Władze powstańcze nieufnie odnosiły się do służby wojskowej Żydów. 11 XII 1830 geerał. J. Chłopicki zwolnił ich z niej, choć do armii wstępowali ochotnicy, którzy postanowieniem Rady Najwyższej Narodowej, za zasługi bądź odsłużenie 10 lat, mieli mieć zapewnione równouprawnienie. Wiadomo na pewno, że do służb medycznych wstąpiło 43 Żydów (trzech odznaczono krzyżami Virtuti Militari). W szeregi Gwardii Narodowej, na prośbę strony żydowskiej, dopuszczono jedynie zamożnych i wyemancypowanych Żydów (przeciw nakazowi golenia przez nich bród protestował Dozór Bóżniczy i rabini warszawscy); ogółem w Gwardii było ich 409 (około 6,5%). W lutym 1831 mniej zasymilowanych ( asymilacja) dopuszczono – również po zabiegach ze strony żydowskiej – do służby w Gwardii Miejskiej (już bez nakazu golenia zarostu). Komisje rekrutacyjne zakwalifikowały do niej 1038 osób, a 336 zobowiązano do finansowania jej potrzeb. Brak jest danych, dotyczących Gwardii Miejskich poza Warszawą, oraz liczebności żyowskich członków Straży Bezpieczeństwa (do której rekrutowano także ortodoksów, kierując ich głównie do kopania szańców). Choć wsparcia l.p. udzielić mogli przede wszystkim ludzie wyemancypowani i asymilujący się, a tych najwięcej było w Warszawie, nie brak fragmentarycznych danych o wstępowaniu ludności żydowskiej do formacji pomocniczych oraz jej ofiarności na rzecz powstania na prowincji, nawet w kręgach ortodoksyjnych. Zarówno strona rosyjska, jak i polska oskarżały Żydów o szpiegostwo na rzecz przeciwnika. Nie brak też było napięć w stosunkach polsko-żydowskich na tle drożyzny i spekulacji. Ludność żydowska od udziału w powstaniu mogło też odstręczać niepodjęcie przez jego władze programu bodaj częściowej emancypacji Żydów. (Por. też „Izraelita Polski”)