Hanoar Hacijoni

Początek okupacji

Wielu członków Hanoar Hacijoni, którzy w pierwszych miesiącach okupacji znaleźli się w Warszawie, pochodziło z Łodzi, gdzie ich kibucem macierzystym był „Baderech” (W drodze).

W skład Komendy Naczelnej w Warszawie wchodzili: Samuel Kapłan (przewodniczący), Mordechaj Auerbach (zastępca przewodniczącego, skarbnik), Sz. Pacanowski (delegat we Lwowie), Awigdor Kac (Katz) (finanse), Icchak Goldsztejn (organizacja), Jechezkiel Dobroszklanka (kultura), Josef Szeffel (członek rady Komendy Naczelnej). W Radzie Naczelnej znaleźli się: Josef Szeffel, dr Lejzor Lipa Bloch, P. Kirszenbaum, dr Morgensztern.

W okresie przed zamknięciem getta warszawski kibuc organizacji, „Baderech”, mieścił się na ul. Długiej 27, mieszkało w nim ok. 160 osób. W skład kierownictwa kibucu wchodzili: Mojżesz Baum, Berek Auerbach, L. Jakubowicz, Bat Ami Aszkenazy i Tola Kapłańska. Oficjalnie funkcjonował on jako punkt dla uchodźców podległy ŻTOS. Również przy Długiej zorganizowano warsztaty (szewski, szczotkarski, krawiecki i stolarski) dla członków organizacji, one także formalnie podlegały ŻTOS.

Komenda Główna utrzymywała kontakt z łącznikiem Hechalucu w Szwajcarii, Nathanem Schwalbem, od którego członkowie Hanoar Hacijoni otrzymywali paczki ze wsparciem żywieniowym.

Organizacja warszawska utrzymywała łączność z oddziałami terenowymi Hanoar Hacijoni w Ostrowcu, Białej Podlaskiej, Lublinie, Dęblinie, Lwowie, Siedlcach i Łukowie. Mordechaj Auerbach, który miał „dobry wygląd”, odwiedzał gniazda terenowe.

Do gniazda warszawskiego należało ok. 700 członków. Jego pracami kierowali Cwi Szeffel, Dobroszklanka, Icchak Goldsztajn i B. Auerbach.  

W getcie warszawskim

Po zamknięciu getta warsztaty przeniesiono na ul. Leszno 29, a kibuc na Nowolipki 7. Siedzibę i sekretariat Komendy Naczelnej przeniesiono do mieszkania Samuela Kapłana na ul. Leszno 29 (USC SF, 16241; Pamięci bohaterów 1948).

Do warszawskiego gniazda Hanoar Hacijoni dołączyli członkowie organizacji Chaluc Haklal-Cyjoni z Łodzi, którzy zdecydowali się opuścić to miasto. Obie organizacje połączyły się, do Komendy Głównej dołączył Jaakow Praszker, a do kierownictwa kibuców – Mosze Chęciński.

Ruch wydawał gazetę konspiracyjną „Szwiw”* (Iskra) w języku hebrajskim. Dominowały w niej wewnętrzne sprawy ruchu (ARG, t. 20, dok. 4). Wiemy, że Hanoar Hacijoni publikowało w 1940 r. również „Jedioteinu” (hebr. Nasze Wiadomości), z wiadomościami z Palestyny oraz życia organizacji, ale gazeta się nie zachowała. Młodzież z Hanoar Hacijoni współpracowała z członkami innych młodzieżowych ruchów syjonistycznych o podobnej orientacji, głównie Akibą (Rufeisen Schüpper 1996, 36).

Wiosną 1942 r. Mordechaj Auerbach wyruszył na objazd gniazd Hanoar Hacijoni poza Warszawą – odwiedził Lublin, Lwów, Białą Podlaską, Ostrowiec, Dęblin i Korzenicę. Z Lublina przywiózł wiadomości o rozpoczęciu wysiedlenia do obozu zagłady w Bełżcu.

W trakcie wielkiej akcji likwidacyjnej kibuc organizacji został wcielony do szopu szczotkarzy i przeniesiony na ul. Świętojerską 32. Większość z nich zginęła w trakcie kotła na Miłej, pozostali po zakończeniu akcji dalej pracowali w szopach. Członkiem Hanoar Hacijoni był Abraham Jakub Krzepicki, uciekinier z Treblinki. Po powrocie do getta opowiedział osobom z organizacji, czego był świadkiem (USC SF, 16241; ARG, t. 13).

Hanoar Hacijoni w ŻOB

Hanoar Hacijoni, podobnie jak Gordonia, przyłączył się do ŻOB po 18 stycznia 1943 r. W ramienia organizacji łącznikiem z ŻOB był Mordechaj Auerbach. Hanoar Hacijoni utworzyło trzy dziesięcioosobowe grupy bojowe (kierowane przez: Miszego Bauma, Berisza Auerbacha i Jakuba Praszkiera). Za pieniądze zdobyte przez Mordechaja Auerbacha kupiono 20 sztuk parabellum, organizacja przygotowywała także broń metodami chałupniczymi (otrzymali instruktaż z ŻOB). Berisz Auerbach wspominał, że z opuszczonych mieszkań w getcie zbierali żelazo, rury, gwoździe, które wykorzystali do produkcji materiałów wybuchowych (USC SF, 16241).

Organizacja przygotowała przed powstaniem własny bunkier na strychu domu przy ul. Wałowej 6, drugi, połączony z piwnicą sądu przy pl. Krasińskich, dzieliła z Bundem i Gordonią. Oddziały Hanoar Hacijoni walczyły w rejonie Bonifraterskiej i Świętojerskiej między 19 a 25 kwietnia 1943 r. Kiedy zabrakło im amunicji, wycofali się do schronów. Większość zginęła przy Wałowej 6, getto opuścili Goldsztajn, Berisz Auerbach, Błones, Lejbowicz, ale tylko Auerbach przetrwał wojnę.