parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
nazywany też Zrzeszeniem Pisarzy i Dziennikarzy Żydowskich; popularnie w skrócie zw. Związkiem Literatów (jid. Literatn Farajn) – organizacja zawodowa pisarzy, zrzeszająca początkowo ludzi pióra, piszących zarówno w języku jidysz, jak i hebrajskim oraz dwujęzycznych – polsko-jidysz i polsko-hebrajskim (w 1929 odeszli z niej pisarze i dziennikarze piszący w języku hebrajskim; por. Związek Pisarzy i Dziennikarzy Hebrajskich w Polsce), założona w czerwcu 1916, mająca swą siedzibę w Warszawie (1916-1918 przy ul. Tłomackie 11; od 1918 – przy Tłomackiem 13). Warunkiem członkostwa było opublikowanie dziesięciu artykułów w prasie bądź wydanie jednej książki oryginalnej albo przetłumaczenie dzieła o objętości co najmniej 300 stron, lub też stałe zatrudnienie na stanowisku dziennikarskim. Organizacja ta dążyła do obrony praw ludzi pióra wobec wydawców książek i czasopism oraz wymuszenia na nich przestrzegania standardów, wynikających z prawa autorskiego. Na tym polu zanotowała poważne sukcesy, zwłaszcza gdy chodziło o publikacje prasowe, które zaczęły być godziwie opłacane. Poza tym, starała się wspierać swoich członków zarówno niosąc pomoc finansową bezrobotnym bądź będącym w wieku emerytalnym, oraz ich rodzinom, jak i w promowaniu młodych autorów, m.in. poprzez finansowanie lub dofinansowywanie edycji ich utworów (m.in. dzięki temu ukazała się pierwsza powieść I. Singera). Z.L. i D.Ż. oraz jego siedziba stały się ważnym centrum kulturalnym, które – oprócz pisarzy – przyciągało także przedstawicieli innych sztuk (malarzy, aktorów itp.), a także przedstawicieli elity inteligencji żydowskiej. W istocie pełnił on także funkcje klubu twórców, centrum wykładowo-odczytowego i ośrodka dyskusyjnego, jak również miejsca, gdzie organizowano występy i wystawy artystyczne oraz spotkania autorskie. Organizacja ta angażowała się w wiele akcji związanych z najważniejszymi problemami społeczno-kulturalnymi, m.in. we wspieranie szkolnictwa i kultury jidysz oraz JIWO; przeciwdziałanie jednostronnej hebraizacji życia kulturalnego w Palestynie; obronę prześladowanych pisarzy żydowskich w Niemczech. Wobec narastającego w latach 30. w Polsce antysemityzmu, z jednej strony, władze Z.L. i D.Ż. głośno protestowały, z drugiej zaś, w jego łonie nastąpiła radykalizacja nastrojów, objawiająca się wzrostem wpływów elementów lewicowych (w tym komunistów). W pierwszych latach swego istnienia Z.L. i D.Ż. korzystał z pomocy Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Warszawie. Potem utrzymywał kontakty z bratnimi organizacjami za granicą (przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych). Współpracował też ściśle z utworzonym w 1926 Syndykatem Dziennikarzy Żydowskich, wchodzącym w skład Związku Syndykatów Dziennikarzy RP. Od Z.L. i D.Ż. wyszła także inicjatywa utworzenia Żydowskiej Sekcji PEN-Clubu, którego większość aktywności w istocie związana była ze Z.L. i D.Ż. Przewodniczącymi Z.L. i D.Ż. byli: J. Dinesohn; H. Zeitlin; Mosze Zilberfarb; I. Schiper; H.D. Nomberg; Ber Karliński; Saul Stopnicki i Baruch Szefner. Organizacja ta, jak też Syndykat Dziennikarzy Żydowskich, podjęła decyzję o samorozwiązaniu we wrześniu 1939. Większość jego członków poniosła śmierć w okresie Holokaustu.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.