JIWO

JIWO

właśc. Jidiszer (Idyszer) Wisnszaftłecher Institut (jid., Żydowski Instytut Naukowy); od 1956 – YIVO Institute for Jewish Research (ang.) – placówka naukowa powołana na konferencji żydowskich naukowców w Berlinie w 1925, z siedzibą w Wilnie, rozwijająca nowe rozumienie żydowskiej historii i kultury, w opozycji do Wissenschaft des Judentums. Stała się ona wkrótce najważniejszą świecką naukową instytucją jidyszystyczną. Celem JIWO, powiązanego z kręgami socjalistycznymi i fołkistycznymi, było: zbieranie materiałów oraz rejestracja wszelkich przejawów życia żydowskiego; badanie najnowocześniejszymi metodami jego przeszłości i teraźniejszości; szkolenie badaczy wszystkich dziedzin. Planowano przekształcenie tej placówki w żydowską uczelnię wyższą, czego jednak nie udało się zrealizować. Najważniejszymi sekcjami JIWO były: filologiczna, historyczna, ludoznawcza, gospodarczo-statystyczna i psychologiczno-pedagogiczna; prowadzono badania młodzieży (od 1934) i badania sztuki (od 1935). Biblioteka JIWO przed zniszczeniem getta wileńskiego posiadała ok. 100 tys. woluminów i tyleż rękopisów. Centrala Bibliograficzna (w 1928 pol. MSW zezwoliło jej na odbiór wydawnictw bezdebitowych) do 1936 zarejestrowała 200 tys. jednostek. W Archiwum JIWO znajdowały się dokumenty sięgające roku 1600, manuskrypty oraz 10 tys. roczników czasopism. Muzeum posiadało dzieła sztuki, zbiory ludoznawcze, do których zaliczono synagogalia oraz bogatą kolekcję materiałów ikonograficznych. Wyłoniono zeń Muzeum Teatrologiczne im. E.R. Kamińskiej, posiadające kilkanaście tysięcy fotografii, plakatów i makiet; jako jedyne doczekało się ono ekspozycji stałej. Aktywność edytorska JIWO skupiała się na publikacji: rozpraw (seria monografii Bibliotek fun JIWO [jid., Biblioteka JIWO]; seria broszur Di Organizacje fun der Jidiszer Wisnszaft [jid., Organizacja Nauki Żydowskiej]), źródeł oraz czasopism („Szriftn fun JIWO” [jid., Prace JIWO] – dla wydawania większych rozpraw; „JIWO Bleter” od 1931 i innych; oraz w języku angielskim „YIVO Annual of Social Science”, od 1946), a także biuletynu informacyjnego („Jedijes fun Jidiszn Wisnszaftłechn Institut” [jid., Wiadomości Żydowskiego Instytutu Naukowego]); ogółem w 1925–1936 ogłoszono ok. 6 tys. tytułów prac. JIWO miało także swe oddziały w Berlinie, Warszawie i Nowym Jorku. Było wspierane przez Towarzystwo Przyjaciół w Warszawie, Łodzi, Lwowie, Krakowie, Białymstoku, Lublinie, Włocławku i innych miastach, a za granicą – w Afryce Płd., Anglii, Austrii, Belgii, Brazylii, Chile, Chinach, Estonii, Francji, Kanadzie, na Kubie, Litwie, Łotwie, w Meksyku, Palestynie, Rumunii, Szwajcarii, Urugwaju, Stanach Zjedn., oraz mniejsze grupy w Algierii, Australii, Czechosłowacji, Danii, Holandii, Jugosławii, Kolumbii, Wenezueli. W 1940 centrala JIWO została przeniesiona do Nowego Jorku, gdzie początkowo Instytut rozwijał się w oparciu o swój oddział amerykański, zwany Amoptejl (od Amerikanisze Optejlung). Po wojnie, gdy odnaleziono znaczną część zbiorów JIWO, wywiezionych przez okupanta do Niemiec, weszły one w skład zasobów Instytutu w Nowym Jorku, kierowanego przez M. Weinreicha. Po wojnie instytucja ta nawiązała współpracę z ŻIH-em. (Zob. też: „Historisze Szriftn”; jidysz; „Junger Historiker”; „Kronika Getta Łódzkiego”; Żydowskie Towarzystwo Historyczno-Etnograficzne im. Sz. An-Skiego w Wilnie;  Żydowskie Towarzystwo Krajoznawcze w Polsce)