parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1888 Temriuk, Rosja – 1964 Tel Awiw) – dziennikarz i przywódca syjonistyczny, zwolennik rewizjonizmu (rewizjoniści). Z ruchem syjonistycznym związał się już we wczesnej młodości; współpracował z prasą rosyjską oraz z prasą jidysz, wydawaną w Warszawie, a następnie w Nowym Jorku. W 1913 wyjechał na studia do Berlina, gdzie był członkiem CK syjonistycznej organizacji studenckiej He-Chawer (hebr., Przyjaciel). Podczas I wojny światowej został korespondentem gazety „Russkoje Słowo” w Kopenhadze. Wydawał w języku jidysz dziennik „Kopenhagener Togbłat” (Dziennik Kopenhaski), przekształcony następnie w „Jidiszer Fołks-Cajtung” (Żydowska Gazeta Ludowa). Poparł kampanię W. Żabotyńskiego na rzecz stworzenia w ramach armii bryt. Legionu Żydowskiego. Wspierał ideę Legionu na łamach wydawanego przez siebie w Kopenhadze i Londynie dwutygodnika (a potem dziennika) „Di Tribune” (jid., Trybuna; 1915–1916). Po wybuchu rewolucji w marcu 1917 powrócił do Rosji i podjął współpracę z gazetą „Petrograder Togbłat” (jid., Dziennik Piotrogradzki), założoną przez I. Grünbauma. W 1917–1918 redagował lub współredagował w Kijowie pisma: „Der Telegraf” (jid., Telegraf), „Ojf der Wach” (jid., Na straży) oraz „Di Wełt” (jid., Świat). Został wybrany do CK Organizacji Syjonistycznej na Ukrainie. Był delegatem Żydów i członkiem Rady Ukraińskiej. Po wyjeździe na Zachód współtworzył w Londynie i Stanach Zjednoczonych organizacje udzielające pomocy Żydom na Ukrainie. Wraz z Jakubem Landauem organizował Żydowską Agencję Telegraficzną (ŻAT) w Londynie. W 1925 założył w Jerozolimie dziennik „Palestine Bulletin” (w 1932 przekształcony w „Palestine Post”, a następnie – w „Jerusalem Post”). W latach 20. krytykował politykę Ch. Weizmanna i nawoływał do jego odejścia z funkcji prezydenta Światowej Organizacji Syjonistycznej (ŚOS). Był jednym z pierwszych zwolenników Żabotyńskiego i jednym z założycieli, a potem wiceprzew. Światowej Unii Syjonistów-Rewizjonistów. W 1933 stanął jednak na czele tej grupy rewizjonistów, która opowiadała się za pozostaniem w ŚOS (tzw. grossmaniści). Następnie – do 1948 – był jednym z założycieli Żydowskiej Partii Państwowej; został jej przewodniczącym, kiedy nastąpiło ponowne zjednoczenie partii z Unią Rewizjonistów. Od 1934 mieszkał w Palestynie. W 1937 zawieszono jego członkostwo w Ogólnej Radzie Syjonistycznej w związku z ujawnieniem przez niego na Światowym Kongresie Syjonistycznym poufnych dokumentów dotyczących planu podziału Palestyny. Podczas II wojny światowej przebywał w Stanach Zjednoczonych. Po zjednoczeniu ruchu rewizjonistycznego był jego delegatem na Kongresie Syjonistycznym. W 1948 został wybrany do egzekutywy Agencji Żydowskiej, w której odpowiadał za departament ekonomiczny. W 1953 związał się z ogólnymi syjonistami, których w 1954–1960 reprezentował w Egzekutywie Agencji Żydowskiej. Interesował się szczególnie sytuacją Żydów w Związku Radzieckim i wspierał wydawanie rosyjskojęzycznej prasy w Izraelu („Wiestnik Izraila”, „Szalom”).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.